Marathonlegende Abebe Bikila werd na een zwaar ongeluk een paralympische sporter

In 1964 werd Abebe Bikila de eerste sporter die voor de tweede keer de olympische marathon op zijn naam schreef. Vijf jaar later nam hij deel aan de Stoke Mandeville Games, de voorloper van de huidige Paralympische Spelen.

Door Jeroen Heijmans

Foto via Wikicommons

De olympische marathon van Rome in 1960 was een bijzondere wedstrijd. In tegenstelling tot de olympische traditie liep het parcours niet door het Olympisch Stadion, maar werd een mooie route door de Eeuwige Stad uitgezet. De start vond plaats op één van de zeven heuvels van de stad, de Capitolijn (Campidoglio). De meet was toepasselijk gelegd onder de onder de Boog van Constantijn, aan de zogeheten Via Trumphalis, waarover Romeinse keizers de stad binnentrokken na hun buitenlandse overwinningen.

De race vond plaats in de avond, en de finish was dan ook in het donker. Het parcours was beperkt verlicht, soms met fakkels, wat de wedstrijd een aparte sfeer gaf.

Ook de race zelf was bijzonder. Twee gekleurde Afrikanen domineerden de race, en dat was voor het eerst. Twee Algerijnen hadden in 1928 en 1956 al wel olympisch goud gewonnen, maar dat was in het shirt van Frankrijk, destijds nog de kolonisator van het Noord-Afrikaanse land. Ook was er in 1912 een Zuid-Afrikaanse winnaar van de marathon geweest, maar dat was een geboren Noord-Ier (en derhalve blank).

In Italië waren het Rhadi Ben Abdesselam uit Marokko en Abebe Bikila uit Ethiopië, die de dienst uitmaakten. Geen van beiden behoorde tot de favorieten. Bikila was eigenlijk vooral opgevallen omdat hij geen schoenen droeg. Hij was gewend blootsvoets te trainen, en de schoenen van de Ethiopische atletiekfederatie zaten hem niet lekker.

Na eerst deel uitgemaakt te hebben van een kleine kopgroep lieten de Afrikanen de rest van de competitie nog voor het eind van de race achter zich. Ben Abdesselam en Bikila bleven bijna de hele race bij elkaar. Over de lange Via Appia liepen ze gezamenlijk weer richting het centrum van Rome.

Op zo’n halve kilometer van de eindstreep plaatste Bikila een beslissende demarrage. Dit was ter hoogte van de de Obelisk van Aksum, een monument dat het Italiaanse leger in 1937 als oorlogsbuit had meegenomen uit de Ethiopische stad zodat Mussolini zijn stad verder kon versieren.

Tokio

Vier jaar later was Bikila terug op de Spelen. Dit keer droeg hij schoenen, en dit keer was hij de favoriet voor de zege. Hij had op dat moment slechts één marathon verloren, de Boston Marathon van 1963.

Een maand voor de Spelen had hij nog een acute blindedarmontsteking gehad, maar daar was in Japan weinig meer van te merken. Hij domineerde de race, en zijn concurrenten vielen een voor een af. Met een riante voorsprong van vier minuten kwam hij over de streep.

Net als in 1960 zag Bikila er nog bijzonder fit uit, en deed nog wat strekoefeningen. Er was hoop dat hij in Mexico een derde gouden medaille kon winnen, maar die poging mislukte. Vanwege een knieblessure moest hij opgeven, maar landgenoot Mamo Wolde hield de eer van het land hoog door als derde Ethiopiër op rij goud te winnen.

Verlamd

Met twee gouden medailles was Bikila in eigen land inmiddels een held geworden. Bikila werkte bij de Kebur Zabangna, de Keizerlijke Garde van Ethiopië, en keizer Haile Selassie promoveerde de hardloper tot officier. Hij werd ook beloond met een eigen auto, een Volkswagen Kever. Die auto bracht hem uiteindelijk ongeluk, want in 1969 belandde hij met zijn Kever in sloot, in een poging op de weg lopende protestanten te ontwijken. Hij overleefde de klap, maar bleek deels verlamd in alle vier de ledematen.

Bikila werd voor behandeling overgebracht naar Engeland, naar het Stoke Mandeville-ziekenhuis, gespecialiseerd in verlammingen. Dat instituut speelt ook een hoofdrol in de geschiedenis van de Paralympische Spelen.

De joods-Duitse arts Ludwig Guttmann had er in 1944 het National Spinal Injuries Centre opgezet. Eén van Guttmanns behandelmethoden was sport, waarmee hij zijn patiënten fysiek én mentaal sterker hoopte te maken.

In 1948, tegelijk met de Olympische Spelen in Londen, organiseerde Guttmann wedstrijden voor patiënten met een ruggengraataandoening: de eerste Stoke Mandeville Games. Deze wedstrijden werden sindsdien elk jaar gehouden, en in 1952 nam er voor het eerst een buitenlandse delegatie deel – oorlogsveteranen uit Nederland. Daarna groeide de internationale deelname gestaag.

Negen dagen na Bikila’s overwinning in de marathon van Rome werden de 9th International Stoke Mandeville Games gehouden in de Italiaanse hoofdstad. Deze wedstrijden staan inmiddels bekend als de eerste Paralympische Spelen, maar die naam hadden ze destijds nog niet. Die naam werd pas in 1988 officieel ingevoerd.

Na behandeling in Stoke Mandeville werd de situatie van Bikila langzaamaan beter. De verlamming in zijn armen verdween. Hierdoor kon hij zich zelfs weer met sport bezighouden. Later in het jaar nam hij zelfs deel aan de Stoke Mandeville Games, als boogschutter.

Hij keerde daarna terug naar zijn vaderland, maar had het zwaar. In 1973 overleed hij aan een hersenbloeding, gerelateerd aan de verwondingen van zijn ongeluk vier jaar eerder. Een dag van nationale rouw werd afgekondigd in Ethiopië en de voormalige marathonloper kreeg een staatsbegrafenis.