AtletiekNieuwOlympische SpelenSport en politiek

Peter Norman, ‘de derde man op het podium’

Deze week verscheen van de hand van Frank Grootemaat De Romário-show en andere sportverhalen, een boek met verhalen uit de sportgeschiedenis, over pieken op het juiste moment en hopeloos falen, over ultieme blijdschap en diep verdriet, over stom geluk en domme pech, over wereldsterren en underdogs, over ideale schoonzonen en virulente valsspelers. Hieronder als voorproefje het verhaal van de Australische sprinter Peter Norman.

Peter Norman is een van de beste sprinters uit de Australische sportgeschiedenis. In de periode 1966-1970 was hij onafgebroken nationaal kampioen op de 200 meter, zijn favoriete afstand. Hij behaalde zilver op de 200 meter tijdens de Olympische Spelen van 1968 in Mexico. De tijd waarmee hij dat deed, 20.06, is nog steeds het Australische record. Ondanks die topprestatie is Norman vooral bekend als ‘de derde man op het podium’, naast Tommie Smith en John Carlos, die de Black Power-groet brachten.

Black Power

De ceremonie na de 200 meter op de Olympische Spelen van Mexico is wereldberoemd. Smith en Carlos brachten de Black Power-groet tijdens de medaille-uitreiking, gedurende het spelen van het Amerikaanse volkslied. Op de beelden leek het alsof zilveren medaillewinnaar Norman geen deel had aan deze uiting van protest. Niets was minder waar. Norman droeg een badge van het Olympische project voor mensenrechten, een organisatie die aandacht vroeg voor de positie van onderdrukten en was volledig op de hoogte van het protest van zijn twee podiumgenoten. Sterker nog, toen bleek dat Carlos zijn zwarte handschoenen in het Olympisch dorp had laten liggen, was het Norman die met het praktische idee kwam dat beide atleten één handschoen zouden dragen. Later verklaarde hij de actie onder meer gesteund te hebben als een protest tegen de politici in zijn eigen land, die zich in die periode sterk maakten voor exclusieve immigratie van blanke Europeanen.

Na het destijds omstreden protest (tegenwoordig maakt het IOC goede sier met de actie van toen) moesten de twee Amerikaanse atleten het Olympische dorp verlaten. Ook Norman zou de gevolgen van zijn actie moeten dragen. Hij kreeg een berisping van het Australische Olympische Comité (AOC) en in eigen land werd hij zwaar onder vuur genomen door de pers. Voor de volgende Spelen in München liep hij op zowel de 100 als de 200 meter de vereiste limiet, maar Australië nam hem niet op in de Olympische ploeg, mogelijk als sanctie voor zijn handelen in 1968. Het AOC verklaarde later dat hoewel Norman meerdere keren aan de kwalificatie-eis had voldaan, hij op het nationaal kampioenschap slechts derde was geworden. Dat zou de reden zijn geweest hem niet mee te nemen naar München, maar of dit inderdaad het geval was, valt nu nog lastig te achterhalen.

Drank en depressie

Norman ging na zijn actieve sportcarrière aan de slag als sportleraar. In 1985 scheurde hij zijn achillespees. Hij werd getroffen door gangreen en moest bijna een been missen. Hij raakte verslaafd aan pijnstillers, belandde in een depressie en ontwikkelde een alcoholprobleem. Hij werd betrapt op rijden onder invloed en moest zijn rijbewijs een tijdje inleveren. Mogelijk hierdoor, of vanwege het feit dat hij na de Spelen van 1968 in eigen land uit de gratie was geraakt, zag het organisatiecomité van de Spelen van Sydney in 2000 de voormalige topatleet over het hoofd en nodigde hem niet uit voor wedstrijden of officiële momenten. De Amerikaanse delegatie kreeg hier lucht van en stuurde hem wél een invitatie. Dit land, waar Smith en Carlos inmiddels gerehabiliteerd waren, beschouwde hem als een eregast. Het AOC liet overigens later weten dat Norman rond de Spelen wel degelijk betrokken was geweest bij enkele evenementen in Melbourne, maar dat vanuit financieel oogpunt niet alle Australische oud-atleten uitgenodigd konden worden in Sydney. Duidelijk was in ieder geval dat de Amerikanen Norman met veel meer egards behandelden dan zijn eigen landgenoten.

Erkenning na zijn overlijden

Norman was na 1968 contact blijven houden met Smith en Carlos. De beide Amerikanen benadrukten vaak de rol die Norman had gespeeld rond hun protest. Op 3 oktober 2006 overleed Norman, nadat hij tijdens het grasmaaien in Melbourne werd getroffen door een hartaanval. Smith en Carlos bezochten zijn begrafenis, waar ze twee van de kistdragers waren. Smith verklaarde veel respect te hebben voor de moedige Norman. “Het vergde innerlijke kracht om te doen wat hij deed, innerlijke zielskracht. (..) Hij was een man van sterke overtuigingen, zo zal ik me Peter herinneren.” De dag van de begrafenis, 9 oktober 2006, werd door de Amerikaanse atletiekfederatie uitgeroepen tot Peter Norman Day.

In Australië bleef het aanvankelijk een stuk stiller. Matt Norman, voormalig Neighbours-acteur, filmmaker en een neef van Peter, was al bezig met een documentaire over zijn oom en de twee Amerikanen. In 2008 kwam deze film uit, onder de titel Salute. In 2012 maakte het Australische parlement postuum excuses voor de manier waarop het land met Peter Norman was omgegaan en kreeg hij erkenning voor zijn prestaties en zijn rol op het gebied van mensenrechten en rassengelijkheid. In 2018, vijftig jaar na de Spelen in Mexico, volgde nog een reeks van ereblijken. Het AOC, dat toegaf nalatig te zijn geweest, onderscheidde hem postuum. Datzelfde jaar publiceerde Matt Norman samen met journalist Andrew Webster de officiële biografie van zijn oom, The Peter Norman Story. Op 9 oktober 2019, Peter Norman Day, werd bij het atletiekstadion in Melbourne een bronzen beeld onthuld van de atleet, in de houding en met de badge zoals hij op het podium in Mexico had gestaan. Met dit alles kreeg Peter Norman alsnog de erkenning die hem in Australië lange tijd onthouden was.

Bestel bij Bol.com

Frank Grootemaat
Frank Grootemaat schreef twee boeken over sportgeschiedenis. In "Burenruzies. Voetbalinterlands vol strijd en rivaliteit" maakte hij een wereldreis langs twaalf internationale voetbalderby’s, van Engeland-Schotland en Argentinië-Brazilië tot Irak-Iran en Honduras-El Salvador. "De Romário-show en andere sportverhalen" is een bundeling van opmerkelijke gebeurtenissen, tragische voorvallen, grappige anekdotes en onbekende pareltjes uit de geschiedenis van het Nederlands elftal, het EK en WK voetbal, de Olympische Spelen en nog veel meer.