Zeg het maar: welke vijf vrouwelijke sporters verdienen een eigen straatnaam?
Ilpendam heeft sinds vandaag het Gonne Donkerplein, vernoemd naar de eerste Nederlandse vrouw op het WK allround. Sportgeschiedenis heeft nog een aantal ideeën voor straatnamen voor vrouwelijke sporters.
Links Gien van Maanen. Rechts van boven naar beneden: Tollien Schuurman, Nel van Vliet, Elka Gaarlandt en Wil Merkies
Gonne Donker deed in 1937 mee aan het WK allround, zo’n dertig jaar vóór de generatie van Stien Kaiser, Atje Keulen-Deelstra en Carry Geijssen. In Ilpendam was ze een bekendheid, maar daarbuiten was er amper aandacht voor haar bijzondere prestaties. Na de Tweede Wereldoorlog werd ze helemaal vergeten.
Ilpendam eert deze schaatspionier nu met het Gonne Donkerplein. Hieronder zijn nog vijf sportvrouwen, die het inmiddels wel verdienen om ook te worden vernoemd – allemaal pioniers in hun eigen discipline. Het gaat om een zwemster, een atlete, een voetbalster / handbalster, een paralympische sportvrouw en een journaliste.
- Nel van Vliet
Nel van Vliet won in 1948 een gouden olympische medaille en is daarmee één van de beste sporters uit de geschiedenis van Hilversum. Haar officiële debuut was op 14 mei 1942 als lid van zwemvereniging De Robben. In 1944 moest Van Vliet tijdelijk stoppen vanwege een ziekte, maar onder begeleiding van Jan Stender boekte ze in de naoorlogse jaren grote successen.
In een periode van nog geen anderhalf jaar zwom zij zestien wereldrecords! Maar liefst zes werden er in Hilversum zelf gezwommen.
In 1946 werd Van Vliet door toonaangevende sportbestuurders verkozen tot de beste Nederlandse sporter van het jaar. Het was de eerste keer dat er zo’n verkiezing werd gehouden, georganiseerd door het tijdschrift Sportief.
Toch is haar naam nog nergens vastgelegd in het straatbeeld.
- Tollien Schuurman
In slechts vier wedstrijden zette Tollien Schuurman uit Drachten zichzelf in de schijnwerpers van de internationale sport. Op 20 juli 1930 deed de atlete van gymnastiek- en sportvereniging UDI mee aan kampioenschappen in Joure, waar ze het nationaal record op de 100 meter verbrak in een tijd van 12,6 sec. Op 24 augustus was ze op de 80 meter in Rijswijk Nederlands snelste ooit.
Haar voorlopige hoogtepunt was weer een week later in Amsterdam met de evenaring van het wereldrecord op de 100 meter. Op verzoek van de organisatie deed ze voor de grap mee aan de 200 meter en verbeterde daar het Nederlands record.
Op de Olympische Spelen van 1936 werd ze gezien als kandidaat voor goud op de sprintonderdelen, maar als overtuigd socialiste weigerde ze om naar Berlijn te gaan. Ze wilde geen onderdeel zijn van de propagandashow van de nazi’s. “Ik loop niet voor Hitler.” De atletiekbond was woedend, maar de atlete vond haar idealen belangrijker. Zo won de snelste Nederlandse vrouw van de jaren dertig geen olympische medaille.
- Gien van Maanen
Op 23 september 1956 speelde het Nederlandse vrouwenelftal in Essen tegen West-Duitsland. Het was de eerste wedstrijd van dit team. Het was wel officieus, omdat de KNVB niets wilde weten van vrouwenvoetbal. Tijdens deze historische wedstrijd stond Gien van Maanen in het doel, afkomstig van Herbido uit Utrecht.
Ze begon in 1950 haar sportieve loopbaan bij het veldhandbal. Begin 1955 raakte Van Maanen steeds meer geïnteresseerd in het voetbal. Ze las een advertentie in het Utrechts Nieuwsblad van Wil van Bruggen. Het was een oproep aan vrouwen om een eigen voetbalclub op te richten. Ze was op de oprichtingsvergadering.
Van Maanen was dol op voetbal, maar deze sport werd te veel tegengewerkt voor vrouwen. Ze keerde daarom terug naar het handbal. Eén van de laatste meldingen van de voetballer Van Maanen is uit augustus 1959 tijdens een serie wedstrijden van Nederlandse clubs tegen de Manchester Corinthian Ladies. Ze speelde grandioos.
Van Maanden is in november vorig jaar overleden. Als zij een straatnaam krijgt, zou ze de eerste vrouwelijke voetballer zijn met een dergelijk eerbetoon,
- Elka Gaarlandt
Elke Gaarlandt was afkomstig uit een echte bestuurdersfamilie. Haar grootvader was burgemeester in Gouda; haar vader onder meer in het Drentse Gasselte. In 1944 woonde ze met haar familie in Deventer waar ze getroffen werd door vliegtuigbommen. “Ik werd op mijn vierde jaar invalide door een granaatscherf,” zei ze twintig jaar later. “Ik weet dus niet wat lopen is.”
Tijdens haar revalidatie leerde ze zwemmen en was daarin erg goed, net als in atletiek. Op de Stoke Mandeville Games, de voorganger van de huidige Paralympische Spelen, was Gaarlandt succesvol. Het hoogtepunt was de Paralympische Spelen van 1964 in Tokio met drie medailles: goud voor de vijftig meter schoolslag, zilver voor de slalom rolstoelrijden en brons voor het sprintrijden.
Gaarlandt werd zo de eerste Nederlandse gehandicaptensporter met nationale bekendheid, waarbij ze er keer op keer op wees dat haar aanwezigheid op de Paralympische Spelen een voorbeeld moest zijn voor lotgenoten. Ze overleed in 2006.
- Wil Merkies
Op 19 september 1949 plaatste de Volkskrant een verslag van Wil Merkies van de voetbalwedstrijd Volewijckers – SVV. Haar naam stond er niet bij, maar alleen ‘Van onze verslaggeefster’.
Dit was voldoende voor ontzetting, want het werd niet geaccepteerd dat er een vrouwelijke sportjournalist rondliep op de Nederlandse voetbalvelden. Merkies mocht wel blijven, zolang haar naam niet werd vermeld en ook niet haar geslacht. Vanaf dat moment stond er bij haar verhalen ‘Van onze verslaggever’.
In 1954 werd ze alsnog ontslagen, omdat ze net was getrouwd. Volgens de Nederlandse wet uit die tijd waren gehuwde vrouwen namelijk handelingsonbekwaam.
Zo wist niemand dat Merkies de eerste vrouwelijke voetbaljournalist was. Pas op hoge leeftijd kreeg ze alsnog die erkenning. Voormalig hockeyster Lisette Sevens eerder haar in 1988 in een column in NRC Handelsblad. En Frits Barend sprak met haar in 2013 voor het boek De Nederlandse sportliteratuur in 80 en enige verhalen.
Zeg het maar: wie nog meer?
Er zijn natuurlijk nog veel meer namen te verzinnen. Zo staat Jikke Gaastra niet in bovenstaand overzicht. In 1912 was zij de eerste vrouwelijke schaatser, die werd onderscheiden met het Elfstedenkruisje.
Heb je zelf ideeën en voorstellen? Reageer dan hier of neem contact op met de plaatselijke straatnamencommissie.
