Elfverhalentocht: schaatsen op het Galgenveld
Schaatsen was niet alleen maar vanwege sport en vermaak. Het diende ook vaak als vervoersmiddel. Deel zes van de Elfverhalentocht door de Amsterdamse schaatsgeschiedenis.
De Amerikaanse tv-commentator Katie Couric zei tijdens de openingsceremonie van de Olympische Winterspelen van 2018 dat dat de schaats in Nederland een belangrijk vervoermiddel is, in het bijzonder in Amsterdam. En dat ons land daarom zoveel medailles wint op de Olympische Winterspelen.
Ze kreeg veel kritiek, waarna ze haar excuses aanbood. Bij het Stadsarchief Amsterdam zijn echter honderden voorbeelden te vinden dat Couric voor een deel wel degelijk gelijk had. Natuurlijk zijn schaatsen tijdens de winters van nu geen vervoersmiddel meer in Amsterdam, maar vroeger wel. En in Friesland nog meer.
Galgenveld
Een gruwelijke prent uit de collectie van het Stadsarchief komt uit de tweede helft van de zeventiende eeuw. Hierop is het Galgenveld in Volewijck afgebeeld, zoals Rembrandt daar het lijk van Elsje Christiaens ook vastlegde. Onder de bungelende lichamen passeren enkele mensen op de schaats – een sinistere samenkomst van dood en dagelijks leven. De schaatsers gebruiken hun ijzers duidelijk als vervoersmiddel.
Er zijn ook minder gruwelijke voorbeelden in de collectie van het Stadsarchief, die het commentaar van Couric ondersteunen dat een schaats ook als vervoersmiddel werd gebruikt. Een ets van eind zeventiende, begin achttiende eeuw toont een schaatsende man met zijn jachtbuit van drie watervogels. In 1849 werden twee kooplieden vastgelegd die achter een slee schaatsen met daarop hun koopwaar.
IJswegenkaarten
Er werden zelfs speciale ijswegenkaarten gemaakt – kortweg ook ijskaart genoemd. In de winter van 1890/1891 was de uitgave van de eerste. ‘Als ge een tocht op schaatsen maakt,’ meldde het bijschrift, ‘steekt dan deze kaart in uw zak. Zij zal u een welkome gids zijn.’
In een provincie als Friesland, met veel water, waren de reisafstanden in zo’n schaatswinter zelfs korter dan normaal – overigens nog wel in het tijdperk vóór de auto. Zo speelde de schaats vroeger dus inderdaad een hele belangrijke rol als vervoersmiddel.
Natuurlijk is er geen direct verband meer tussen dat schaatsen van heel vroeger en de successen van nu, zoals Couric zei. Maar toch zat ze redelijk dicht bij de waarheid, zo toont de collectie van het Stadsarchief Amsterdam.
