De Joodse leden van Feyenoord in de Tweede Wereldoorlog

Op Twitter verscheen in oktober 2017 een gruwelijke fotomontage met Emanuel en Avram Rosenthal, twee Joodse kinderen die in 1944 door de nazi’s zijn vermoord – een montage die overigens in 2013 al was gemaakt. Doorgedraaide Feyenoord-supporters maakten zo een verwijzing naar het zogenaamde Joodse Ajax. 

Bijna tegelijkertijd met de moord op deze broers was de dood van Barend Naarden in Auschwitz, Feyenoorder in hart in nieren. Zijn zonen Emmanuel en Aron speelden in verschillende Feyenoord-elftallen. Aron werd op 14 september 1942 geëxecuteerd in Auschwitz, samen met zijn moeder Catho Louise Blom. Emmanuel overleed op 31 maart 1943 in Kamp Seibersdorf. Een complete Joodse Feyenoord-familie was zo verdwenen uit de geschiedenis. Niemand weet tenslotte nog wie die mensen waren en hoeveel ze van hun club hielden.

Natuurlijk weet ik ook wel dat antisemitische uitingen van voetbalsupporters niet zijn gebaseerd op bronnenanalyse en historisch onderzoek. Dat neemt niet weg dat het heel storend is dat er keer op keer zoveel historische onjuistheden over Ajax en Feyenoord worden rondgepompt als historische feiten, helemaal als het gaat over de vermeende Joodse invloed op de clubcultuur.

Zo is het volkomen onjuist om Ajax een Joodse club te noemen. Integendeel, Feyenoord had eind jaren dertig méér leden en donateurs met Joods bloed dan Ajax. We kennen inmiddels de namen van minstens dertig Feyenoorders met een Joodse achtergrond, onder meer door bronnenanalyse en historisch onderzoek van Mark Lievisse Adriaanse en Jan Oudenaarden. Het Feyenoord-lidmaatschap van de familie Naarden was heus geen uitzondering.

De club zelf was hiervan in het voorjaar van 1940 ook op de hoogte. Enkele maanden vóór de Duitse inval besloot het bestuur namelijk om niet meer de religie op een lidmaatschapskaart te vermelden, omdat de Joodse Feyenoorders anders wel heel makkelijk opgespoord konden worden als de Duitsers ooit ons land zouden overnemen. Clubadministrateur Phida Wolff heeft mij dat zelf nog verteld vlak voor zijn overlijden in 1998.

Het was een juist inzicht, want de vervolging en verdelging van de Nederlandse Joden verliep met een verbijsterend tempo. Op 10 januari 1941 werd de registratieplicht ingevoerd als eerste wettelijke maatregel om deze bevolkingsgroep te isoleren. De ene na de andere verordening volgde elkaar op tot en met het algemene sportverbod van 12 juni 1942. Op 15 juli 1942 begonnen de transporten naar Kamp Westerbork. In slechts anderhalf jaar was het wettelijk kader voor een genocide gebouwd.

De nazi’s hadden daarna maar twee jaar nodig voor de vervolging en verdelging van de Joodse Feyenoorders. Jonas Frank, sinds oktober 1938 donateur, was op 3 september 1942 het eerste slachtoffer, samen met zijn vrouw Esther Polak. Alleen al op 30 september 1942 verloor Feyenoord acht leden en donateurs. De complete Feyenoord-familie Van der Horst stierf op 23 april 1943 in het concentratiekamp in Sobibor: vader Arend, moeder Judic en de drie zonen Machiel, David en Salomon.

Voor de Bosatlas van het Nederlandse voetbal maakte ik een tijdlijn van deze anti-Joodse maatregelen en de vermoorde Joodse Feyenoorders. Zo wordt zichtbaar dat binnen drie jaar zowel het wettelijk kader van de Holocaust werd neergezet als de daadwerkelijke uitvoering hiervan. De snelheid en effectiviteit van deze massamoord is verbijsterend.

Voor zover bekend zijn er zo 26 Joodse Feyenoorders vermoord. Slecht een heel klein aantal overleefde de oorlog, zoals Phida Wolff, de legendarische Feyenoord-coach Richard Dombi en Maurits Hillel van Hertzfeld, commissaris van De Kuip.

Feyenoord is mede door deze mensen vormgegeven, al is het lang geleden. Dat dit is vergeten, is treurig genoeg, maar nog erger zijn Feyenoorders die zichzelf verliezen in antisemitische spreekkoren. Zonder kennis van hun eigen clubcultuur vermoorden zij zo voor de tweede keer hun clubgenoten – alle 26.