EncyclopedieTennisgeschiedenis

Algemene tennisgeschiedenis

Tennis werd in waarschijnlijk rond 1885 in Nederland geïntroduceerd. In 1885 wordt melding gemaakt van de Anglo-Dutch Lawn Tennisclub in Rotterdam, die over drie speelvelden beschikte.1 Dit is waarschijnlijk één van de eerste tennisclubs van ons land en afgaande op de naam (mede) door Engelsen opgericht. Ook de Haarlemsche Lawn Tennis Club zou in 1885 opgericht zijn.2

In augustus 1886 verbaasde de Nederlandsche Sport zich erover dat tennis nog zo weinig bekend was in Nederland: “Het is eene uitspanning, die het aangename aan het gezonde paart, en waaraan door dames en heeren, jong en oud, deelgenomen kan worden.” Het blad vermeldde in november 1886 dat “bij het intreden van het winterseizoen … de Amsterdamsche Tennis Clubs hunne oefeningen in het Paleis voor Volksvlijt hervatten, hetgeen voorzeker een teeken is dat het Lawn Tennis ook hier te lande, en voornamelijk in Amsterdam, het burgerrecht begint te verkrijgen en zeker eene schoone toekomst te gemoet gaat.” 3

Het aantal tennisclubs nam in de volgende jaren langzaamaan toe: in 1893 waren er (minstens) acht tennisclubs in Haarlem, in 1894 vier in Leiden, in 1895 negen in Rotterdam en in 1897 worden er drie clubs genoemd in de stad Groningen.4 Vanaf februari 1896 verschenen er pleidooien in de sportbladen voor de oprichting van een landelijke tennisbond.5 In maart 1896 liet B.J. Zuijderhoff in De Athleet dit vergezeld gaan met de volgende oproep: “Op dus Tennis-liefhebbers, niet langer getreuzeld, maar samengewerkt voor een goed doel. Gij moogt niet langer vreemd voor elkaar blijven. Naar stand of rang behoort niet gezien. Wanneer men met elkaar in een bond verkeert, dan verkeert men nog niet met elkaar in dezelfde vereeniging.”6

De Rotterdamse tennisclub Devonia schreef andere clubs aan om een bond op te zetten, maar dit initiatief leidde tot niets, waarschijnlijk doordat de club in maart 1897 werd ontbonden na het verlies van haar accommodatie.7

Op 28 april 1899 kwamen de heren jhr. W.P. Teding van Berkhout, C.J. Keurenaer, L. van Hemert, K.W.A. Beukema, mr. G.F.A. Mullemeister, L.J.A. Trip, W.G. de Knokke van der Meulen, F. de Ranitz en C. Ridder van Rappard bijeen in Den Haag. Zij stelden een circulaire op om te komen tot de oprichting van een landelijke tennisbond, waarvoor op zaterdag 3 juni 1899 “eene algemeene vergadering van belangstellenden” zou worden belegd boven het Poolsche Koffiehuis in de Kalverstraat te Amsterdam. Deze vergadering werd echter twee dagen uitgesteld.8

Op maandag 5 juni 1899 werd de Nederlandsche Lawn Tennis Bond (verder: N.L.T.B.) opgericht in het Poolsche Koffiehuis te Amsterdam.9 De vergadering besloot dat enkel fysieke personen lid konden worden, die f 1,00 gulden contributie moesten betalen en 25 cent voor een exemplaar van de statuten en het huishoudelijk reglement van de Bond. 10 De tennisverenigingen konden als donateurs toetreden, maar dit veranderde eind 1907. De algemene vergadering in Leiden bepaalde toen dat de bond een federatie van tennisverenigingen zou worden, want het was logisch dat “waar langzamerhand plaatselijke bonden of clubs ontstaan zijn, en het dus billijk was deze medezeggenschap te geven […], en, zoo er genoeg tennisvereenigingen zijn, die, door de goedkeuring hunner statuten bij Kon. Besluit voorzien van rechtspersoonlijkheid, als lid van den Bond wenschen toe te treden, alleen deze als lid te beschouwen; als begunstigers kunnen dan de tegenwoordige leden optreden.”11

Tijdens de Eerste Wereldoorlog nam het aantal aangesloten clubs bij de N.L.T.B. sterk toe. Dit kwam doordat de Bond de distributie van tennisballen uit Engeland in handen had, waardoor particulieren met een tennisbaan clubs gingen vormen om ook aan ballen te kunnen komen. Tal van deze “mobilisatie-clubs” verdwenen echter weer in 1919 en volgende jaren.12

Tijdens de Eerste Wereldoorlog viel de invoer van tennisballen vanuit Engeland weg, zodat naar alternatief materiaal moest worden gezocht. Hier wordt een proef gedaan met “onbekleede ballen, de Balwina’s van Vredensteinl”. Van links naar rechts mr. L. Nijpels, ir. Schiff, H. Hoyte Veder, Schiff Junior, F. des Tombe en C. Loos Junior. Bron:

Het lijkt erop dat de meeste clubs niet groot waren, want zij hadden veelal slechts één team in de competitie. In april 1936 werd op de algemene ledenvergadering van de Bond dan ook een aanvulling op het huishoudelijk reglement goedgekeurd “bepalende dat vereenigingen, wier ledenaantal beneden tien is gedaald, van het bondslidmaat-schap vervallen kunnen worden verklaard. Hieraan lag de gedachte ten grondslag, dat clubs, die alleen op papier bestonden en waarin alle levensvatbaarheid was uitgebluscht, na inwinning van districts-advies, kunnen worden afgevoerd.”13 

De N.L.T.B. ontving bij het veertigjarig bestaan in 1939 het predikaat “Koninklijk”.14 Op 3 maart 1945 raakte de Bond het grootste deel van het archief kwijt bij het bombardement van Den Haag.15

Organisatie

In 1923 werd een reorganisatie ingevoerd door de invoer van districten: Noord (Friesland, Groningen en Drenthe), Oost (Gelderland en Overijssel), Zuid (Limburg, Noord Brabant en Zeeland) en West (Noord- en Zuid-Holland en Utrecht).16 Deze indeling werd in 1929 vervangen door veertien nieuwe districten om de opbloei van de tennissport in de buitengewesten te bevorderen.17 De nieuwe districten waren: Friesland; Groningen; Drenthe; Overijssel; Gelderland; Utrecht (inclusief het Gooi, een deel van de Alblasserwaard en van de Betuwe, langs de spoorlijn Bommel-Culemborg); Noord-Holland (later: Noord-Holland Noord; alles boven het Noordzeekanaal); Haarlem (gebied tussen Oude Rijn en Noordzeekanaal; Amsterdam; Den Haag (inclusief Wassenaar, Voorburg en Delft en achterland tot de Utrechtse grens); Rotterdam (inclusief de Zuid-Hollandse eilanden en alles onder de lijn Hoek van Holland even boven Gouda naar Utrechtse grens); Zeeland; Noord-Brabant en Limburg.18 In 1930 gingen Leiden en Noordwijk over van het district Haarlem naar Den Haag.19

Sommige districten kenden ook een onderverdeling in kringen.20

Burgemeester Van Gerrevink slaat de eerste bal bij de opening van de banen van het Carla Tennispark in Oegstgeest. Bron: Sport in beeld/De revue der sporten 8 okt. 1934, p. 6.

Competitie

Vanaf 1899 organiseerde de N.L.T.B. elk jaar een nationaal kampioenschap voor individuele spelers, steeds op andere accommodaties.21 In 1900 werd de eerste clubcompetitie gehouden, waaraan vier verenigingen deelnamen. Deze clubcompetitie kreeg eerst vanaf 1911 meer deelnemers uit meerdere delen van het land.22 Er werden in 1913 eerste klassen in het Westen en het Oosten ingesteld, waarbij de kampioenen van de eerste klassen om het landskampioenschap streden. De competitie werd steeds binnen een paar maanden afgewerkt om ruimte te houden voor landelijke en lokale individuele tennistoernooien.

Vanaf 1934 bestond er een landelijke hoofdklasse, waarbij de winnaar als landskampioen gold.23

Sommige plaatselijke bonden organiseerden ook wel clubcompetities, maar of dit op permanente jaarlijkse basis gebeurde is niet duidelijk.24

Groepsfoto van de Haagsche Lawn Tennis Club Leimonias, circa 1903. Bron: Theo Bollerman, Gravel & Gras. Witte tenniskleding verplicht. Heden en verleden van de Tennisparken, de Clubs en de Mensen in Den Haag en Omstreken (Den Haag 2003), p. 79.

Officieel orgaan

De N.L.T.B. besloot bij de oprichting Nederlandsche Sport als officieel orgaan aan te nemen. Er werden weinig berichten in dit blad geplaatst en er waren ook weinig tennissers die het lazen; vandaar dat bondsberichten gepubliceerd werden in perscommuniqué’s aan de dagbladen.25

In 1908-1922 hield de Bond De Sportkroniek aan als officieel orgaan, maar besloot het contract toen niet meer te verlengen. In 1922-1924 was Lawn Tennis en Golf  het officiële orgaan, dat vanaf 1925 enkel Lawn Tennis heette.26

De N.L.T.B. gaf vanaf 1914 regelmatig Jaarboekjes van den N.L.T.B. uit, waarin het jaarverslag en de eindstanden van de competitie waren opgenomen. Deze jaarboekjes vormen dan ook een belangrijke bron voor de ontwikkeling van de tennissport.

Noten:

1) Nederlandsche Sport 28 aug. 1886, p. 12 (verslag tweede jaarlijkse onderlinge wedstrijd voor leden op drie banen). Hoyte Veder, Geschiedenis van den N.L.T.B., p. 1.
2) De Gouden Tennisbond 1899-1949, p. 20-21 noemt de Haarlemsche Lawn Tennisclub als oudste tennisvereniging.
3) Nederlandsche Sport 28 aug. 1886, p. 12 en Idem 27 nov. 1886, p. 6.
4) Nederlandsche Sport 10 juni 1893, p. 14 (Haarlem). De Athleet 23 juni 1894, p. 3 (Leiden). De Athleet 6 juni 1895, p. 5 (Rotterdam). Nederlandsche Sport 19 juni 1897, p. 18 (Groningen).
5) Nederlandsche Sport 8 feb. 1896, p. 13; Idem 22 feb. 1896, p. 15; Idem 14 mrt. 1896, p. 12-13 en Idem 28 mrt. 1896, p. 14.
6) De Athleet 19 mrt. 1896, p. 6.
7) De Athleet 26 mrt. 1896, p. 6; Idem 2 apr. 1896, p. 5 en Idem 17 mrt. 1897, p. 10 (ontbinding).
8) Nederlandsche Sport 29 apr. 1899, p. 16 (vergadering 28 apr. 1899). Idem 6 mei 1899, p. 15 (tekst brochure). Idem 20 mei 1899, p. 19 (uitstel).
9) Nederlandsche Sport 10 juni 1899, p. 18. Hoyte Veder, Geschiedenis van den N.L.T.B., p. 5-6.
10) Nederlandsche Sport 24 juni 1899, p. 17. In de volgende nummers volgen meer opgaven van toegetreden leden. Hoyte Veder, Geschiedenis van den N.L.T.B., p. 5-6.
11) Sportkroniek 5 juni 1899, p. 883. Hoyte Veder, Geschiedenis van den N.L.T.B., p. 22-23.
12) Sportkroniek 27 juli 1915, p. 44. Hoyte Veder, Geschiedenis van den N.L.T.B., p. 47-58 en 65. Jaarboekje van den N.L.T.B. 1935, p. 92.
13) Jaarboekje van den N.L.T.B. 1937, p. 159.
14) Jaarboekje van den K.N.L.T.B. 1939, p. 93. De Gouden Tennisbond, p. 14.
15) De Gouden Tennisbond 1899-1949, p. 8.
16) Hoyte Veder, Geschiedenis van den N.L.T.B., p. 106-108 en 117. Jaarboekje van den N.L.T.B. 1927, p. 22 (verdeling provincies).
17) Jaarboekje van den N.L.T.B. 1929, p. 3-19 (ledenlijst op basis van de vier districten) en ook 119, 121-122 (plannen hervorming).
18) Jaarboekje van den N.L.T.B. 1930, p. 4-20 (ledenlijst op basis van de nieuwe districten) en 55-56 (grenzen nieuwe districten). Zie ook Jaarboekje van den N.L.T.B. 1931, p. 26-27.
19) Jaarboekje van den N.L.T.B. 1930, p. 29-30.
20) Jaarboekje van den N.L.T.B. 1931, p. 265 en 269.
21) Hoyte Veder, Geschiedenis van den N.L.T.B., p. 7 en lijst van kampioenen. Ook De Gouden Tennisbond 1899-1949, p. 79-81 heeft een lijst van kampioenen.
22) Hoyte Veder, Geschiedenis van den N.L.T.B., p. 9-11 en 28-32.
23) De Gouden Tennisbond 1899-1949, p. 83 (lijst van landskampioenen) en 89-91 (overzicht groei van de competitie).
24) De Bataafsche Lawn Tennisbond organiseerde van 1904 tot zeker in 1912 jaarlijks een clubcompetitie, Sportkroniek 2 juni 1904, p. 773 en Idem 4 juni 1912, p. 783. Mogelijk deden ook andere bonden iets dergelijks. Dit is bij dit project niet nader onderzocht.
25) Hoyte Veder, Geschiedenis van den N.L.T.B., p. 6 en 12.
26) Hoyte Veder, Geschiedenis van den N.L.T.B., p. 96. BANS nrs. 6946-6947.

Onderschriften illustraties:

  1. 1) Tijdens de Eerste Wereldoorlog viel de invoer van tennisballen vanuit Engeland weg, zodat naar alternatief materiaal moest worden gezocht. Hier wordt een proef gedaan met “onbekleede ballen, de Balwina’s van Vredensteinl”. Van links naar rechts mr. L. Nijpels, ir. Schiff, H. Hoyte Veder, Schiff Junior, F. des Tombe en C. Loos Junior. Bron:
  2. 2) Burgemeester Van Gerrevink slaat de eerste bal bij de opening van de banen van het Carla Tennispark in Oegstgeest. Bron: Sport in beeld/De revue der sporten 8 okt. 1934, p. 6.
  3. 3) Groepsfoto van de Haagsche Lawn Tennis Club Leimonias, circa 1903. Bron: Theo Bollerman, Gravel & Gras. Witte tenniskleding verplicht. Heden en verleden van de Tennisparken, de Clubs en de Mensen in Den Haag en Omstreken (Den Haag 2003), p. 79.

Waardeer deze site!

Onze content is gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je dat laten blijken met een kleine financiële bijdrage.

Mijn gekozen waardering € -

Huygens ING
http://resources.huygens.knaw.nl/sportbondenclubsperiodieken/gids/inleiding/inleiding
Terug naar de bron: de geschiedenis ontrafeld met nieuwe technologie. Dat is de missie van het Huygens ING, een onderzoeksinstituut op het gebied van geschiedenis en cultuur. Wij willen dat bereiken door middel van inspirerend onderzoek en het maken van innovatieve tools om oude, ontoegankelijke bronnen te ontsluiten, te begrijpen en te analyseren. Dit doen we op het gebied van de Geschiedenis, Letterkunde, Wetenschapsgeschiedenis, en Digital Humanities