175 jaar zwemsport in Nederland
Op 23 september 1844 werd in Den Haag voor de eerste keer zwemwedstrijden georganiseerd. Dat is precies 175 jaar geleden.
Bewerkte afbeelding via Rijkmuseum, onderdeel van het Publieke Domein
Nederland is een waterland, maar de huidige vanzelfsprekendheid dat iemand hier kan zwemmen, bestond niet altijd. (En wordt inmiddels helaas ook alweer steeds minder.)
Precies 175 jaar geleden vond er in Den Haag een opmerkelijke gebeurtenis plaats – ‘nieuw in zijne soort’, zoals de dagbladen schreven – met toentertijd een grote invloed. Aan het kanaal naar Scheveningen waren zwemwedstrijden, de eerste ooit in ons land. En dan niet zomaar georganiseerd door een lokale herbergier op zoek naar een snelle bijverdienste, maar met medewerking van generaal Everts en zelfs een bezoek van prins Frederik. Dat gebeurde allemaal op de eerste burgerzwemschool van ons land, een jaar eerder opgericht.
Zwemplekken
In 2017 schreven Micha Peters en ik het jubileumboek van de Reddingsbrigade, waarin we de beginjaren beschreven van het zwemonderwijs en de zwemsport in Nederland. Begin 1800 kwamen hiervoor de eerste plekken aan de oevers van grachten en kanalen om het zwemmen in open water enigszins te reguleren. Meestal was het niet meer dan een hekje, een steiger, wat bosjes of een trap naar het water. In de grotere steden werd door de gemeente bij zulke plaatsen soms een toezichthouder aangesteld. Die toezichthouder was nog lang geen badmeester, laat staan een zweminstructeur.
Rond die tijd werd er een zwemschool gesticht in de Amstel in Amsterdam, aan de Doelenstraat voor jongeren uit het Burgerweeshuis. In Breda kwam in 1830 de eerste militaire zwemschool. Eén van de leraren was C.W. Ploenius, die daarna naar Amsterdam verhuisde. Hij startte in 1846 de eerste speciaal voor het zwemmen bestemde voorziening, gelegen in het Amsterdamse IJ aan de Westerdoksdijk. Kinderen kregen zwemles vanuit een bootje met hengels buiten boord. Uniek was de verkleedgelegenheid met zestig cabines. In de ‘zwemschool aan het IJ’ nam in 1870 de eerste zwemvereniging in Nederland haar intrek, de huidige Koninklijke Amsterdamsche Zwemclub 1870.
Zwemsport
Zo’n anderhalve eeuw kwam er vanuit deze organisaties steeds meer aandacht voor de sportkant, in plaats van een voornamelijk op hygiëne en lijfsbehoud gerichte activiteit. Het begin daarvan was op 23 september 1844, precies 175 jaar geleden dus op de Zwemschool Scheveningen, onder leiding van officier Johannes Smits van het regiment jagers. Deze instelling was een burgerzwemschool, drie jaar éérder dan die zwemschool aan het Amsterdamse IJ.
En juist op die burgerzwemschool was die eerste officiële zwemwedstrijd ooit. Een heel goed idee, aldus de aanwezige pers, dat daarom ‘zeker aangemoedigd verdient te worden’. De leden van deze zwemschool streden tegen elkaar voor prijzen, waarvan een aantal beschikbaar waren gesteld door generaal Everts, ‘die nooit eene gelegenheid schijnt te laten voorbijgaan, waar hij tot iets nuttigs kan behulpzaam zijn’.
Er stonden verschillende onderdelen op het menu, waaronder het zwemmen op de buik, op de rug, zonder handen of voeten te gebruiken, in figuren, over een afstand van 300 ellen, onder water en het zwemmen met wapens en bepakking. Dan was er ook nog een wedstrijd in het duiken, de hoepelsprong en drijven – geen idee overigens wat bij dat laatste onderdeel nou precies de bedoeling was.
De zwemschool stond aan het Kanaal (het verlengde van de Koninginnegracht). Op de plattegrond uit de collectie van @haagsarchief is het Kanaal met de zwemschool goed te zien. pic.twitter.com/hs8BB7cLAk
— Corien Glaudemans (@corien_glaud) September 25, 2019
Om het belang van deze eerste wedstrijd in Nederlands zwemwater nogmaals te onderstrepen kreeg Smits tijdens de prijsuitreiking een dankwoord voor de moeite en ‘eene fraaijen gouden snuifdoos, ten bewijze van erkentelijkheid voor zijne onvermoeide en bereids met zulke goede vruchten bekroonde pogingen.’
Precies 175 jaar later kan je plaatsnemen op deze historische plek, want daar zit nu Theesalon de Waterkant.
Waardeer dit artikel!
Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je je waardering laten blijken door een kleine bijdrage te doen