22 tips voor een bezoek aan het sporterfgoed tijdens Open Monumentendag

Op 13 en 14 september is Open Monumentendag. Ruim twintig locaties in het sporterfgoed doen mee. Een overzicht.

Amsterdam: Ajax Pubquiz in Stadsarchief – info hier

Dit kolossale gebouw oogt aan de buitenkant afwerend en massief, maar is binnen verrassend licht en transparant. Ga de strijd aan tijdens de Ajax pubquiz, gepresenteerd door de Supportersvereniging Ajax, de samenstellers van de expositie ‘Een Club, Een Stad, Ajax Amsterdam’.

Amsterdam: de Marathontoren bij het Olympisch Stadion – info hier.

De Olympische Spelen van 1928 waren de eerste, die werden geopend met het ontsteken van het olympisch vuur. Speciaal daarvoor ontwierp Jan Wils deze 46 meter hoge Marathontoren. De galmgaten onder de schaal waarin de vlam brandde waren bedoeld voor luidsprekers. Via het inwendige trappenhuis is het mogelijk op de balkons te komen waarop tijdens de Spelen soms bazuinblazers opgesteld werden.

Breukelen: Zwembad De Meent – info hier

In 1930 werd zwembad De Meent geopend. Zonnebaden was verboden en op zondag geen muziek. Gemengd zwemmen was verboden in die tijd, maar de leden mochten op zondag voor 10.00 uur wel zwemmen. De openingstijden voor damesbaden, gemengd zwemmen en volksbaden moesten door B&W worden goedgekeurd.

De Meent werd na verloop van tijd een zwembad voor milieubewuste zwemliefhebbers, kinderen met last van de oren en zwemmers met een kleinere beurs.

Den Bosch: Militaire rijbaan – info hier

Sinds 1788 had het militaire garnizoen een overdekte rijloods bij de Sint-Catharinakerk. In 1900 werd deze vervangen door een nieuwe manege aan de Hekellaan. Op de locatie achter de stadswal bevond zich een open rijbaan voor de cavalerie, die later werd verplaatst naar de overkant van de Hekellaan. Gelegen aan de rand van het stadscentrum werd de loods gebouwd voor de cavalerie van het garnizoen Den Bosch. Vergelijkbare loodsen stonden ook elders in het land, zoals in Leeuwarden. In latere tijd kreeg het gebouw andere functies, waaronder die van sport- en feestzaal en schoolgebouw.

Den Haag: ‘s- Gravenhaagsche Stadsrijschool – info hier

De Stadsrijschool is gebouwd aan het oorspronkelijk koetshuis van huis ‘Huguetan’ aan het Lange Voorhout. In 1806 gaf Lodewijk Napoleon opdracht deze burgerrijschool te bouwen. Het is het oudste manegegebouw van Nederland. De manege is een rechthoekige hoge ruimte met oorspronkelijk een houten bekapping, die in 1884 vervangen werd door een moderne ijzeren overkapping bestaande uit Polonceauspanten.

Duivendrecht: Clubhuis Golfclub Amsterdam Old Course – info hier

Amsterdam Old Course is niet alleen de oudste golfbaan van Amsterdam, maar ook een van de acht nog bestaande banen in Nederland die ontworpen zijn door het legendarische architectenbureau Colt, Alison & Morrison. Een uniek ontwerp met een rijke historie.

Het karakteristieke clubhuis met rieten dak werd officieel geopend op 13 april 1935, gevolgd door de feestelijke ingebruikname van de championship course op 14 september van datzelfde jaar. Het gebouw is een zeldzaam ontwerp van de gerenommeerde Amsterdamse architect Philip Arne Warners (1888–1952) en is zijn enige creatie in de gemeente Ouder-Amstel.

Ellecom: Turnhal van landgoed Avegoor – info hier

De turnhal van Avegoor en de atletiekbaan zijn omstreeks 1942 gebouwd, toen Avegoor een SS-opleidingsschool huisvestte. Joodse gevangenen uit Amsterdam en Rotterdam deden het grondwerk. Het gebouw heeft een typisch nationaal-socialistische architectuur, gemengd met Gooise landhuisstijl. Het 15 meter hoge middendeel was bestemd voor turnen.

In de zomer van 2017 is het gebouw gerestaureerd, dankzij subsidie van de Provincie Gelderland. Het dak is gedicht en voorzien van een nieuwe rieten bedekking. BOEi is de eigenaar. In afwachting van een nieuwe bestemming is er ruimte voor culturele activiteiten.

Gouda: Spaardersbad – info hier

In 1886 werd de Goudse Zwemclub (G.Z.C.) opgericht. Op initiatief van deze club werden begin jaren dertig van de vorige eeuw aandelen verkocht om geld bijeen te sparen voor een overdekt zwembad. In juli 1938 werd begonnen met de bouw, naar het ontwerp van architect Wolter Bakker. Op 14 januari 1939 werd het zwembad officieel in gebruik genomen.

In 1990 kreeg het Spaardersbad de status van gemeentemonument. In 2013 werd het bad gesloten wegens te hoge onderhouds- en herstelkosten. In het gebouw, dat getuigt van wat burgers, Goudse burgers, met elkaar bereiken kunnen, en waar een groot deel van de Gouwenaars heeft leren zwemmen, zijn appartementen gemaakt.

Haarlem: Openluchtzwembad De Houtvaart – info hier

De Houtvaart is een gemeentelijk openluchtzwembad dat gebouwd is in 1927 naar ontwerp van P.F. de Bordes. Het is een uniek voorbeeld van de kubistische stijl met een consequent toegepaste symmetrie. In de oorspronkelijke opzet zwommen mannen en vrouwen gescheiden, er waren aparte toegangen en een in tweeën gedeeld hoofdbassin. Hierbij werd gebruik gemaakt van nieuw materiaal als staal en beton. In Haarlem zijn inmiddels veel van de toen gerealiseerde projecten in de Haarlemse gemeente-stijl van de Bordes verdwenen.

Heemstede: Sportkantine voetbalvereniging RCH – info hier

De sportkantine van RCH is cultuurhistorisch van belang omdat het de oorspronkelijke sportkantine is. Het is tevens een van de oudste sportkantines in de regio. Het is architectuurhistorisch van belang vanwege het overstekende dak, het horizontale karakter van het gebouw en de vormgeving van de raam- en deurpartijen, die naar het werk van architect Wright verwijzen.

Kaag: Zeilschool – info hier

Zeilschool ‘De Kaag’ bestaat al drie generaties, sinds 1952. Ze houden de liefde voor de watersport levend, van groot belang voor de watersportgeoriënteerde horeca en de jachthavens op Kaageiland.

Leiden: Gymnastiekzaal – info hier

De Gymnastiekschool aan de Pieterskerkgracht werd in 1861 gebouwd in opdracht van de Maatschappij ‘Tot Nut van ’t Algemeen’ ten behoeve van de schoolgaande jeugd. De naastgelegen woning voor de beheerder werd tegelijkertijd gebouwd. De latere gemeente-architect Jan Willem Schaap bouwde de school volgens de destijds nieuwste opvattingen in eclectische trant. De inrichting bevat nog de originele materiaalkasten en het materiaalhok. Ruim anderhalve eeuw later wordt het gebouw nog steeds gebruikt voor sport!

Lochem: Sociëteit De Eendracht – info hier

Het voorname gebouw in neoclassicistische stijl dateert uit 1840. In 1852 kwam er een kegelbaan bij, eerst in de open lucht, later inpandig.

De sociëteit in 1869 een feestzaal: de Lochemse Schouwburg. In 1937 is sociëteit De Eendracht samengegaan met sociëteit De Harmonie. De oude, in stijl heringerichte sociëteitszaal verkeert nog min of meer in originele staat. Bij de kegelbaan zijn leden van de kegelclubs aanwezig om alles te vertellen over deze sport.

Rotterdam: de Rotterdamsche Manège – info hier

In het Kralingse bos ligt de Rotterdamsche Manege. Een uitzonderlijke locatie en een uniek complex ontworpen door architect Willem van Tijen. In het hoofdgebouw uit 1937 bevinden zich de monumentale binnenrijbaan en de sfeervolle sociëteit. Het terras kijkt uit over het gehele terrein, met de indrukwekkende Rotterdampiste, de trainingsmolen, de paddocks en de grand stand.

Architect Willem van Tijen ontwierp behalve de manege in Rotterdam ook het gebouw van de Rotterdamse Zeilvereniging, de Kralingse Plaslaanflat, de Bergpolderflat, de Parkflat en een dubbel woonhuis aan de Essenlaan 77-79 in Kralingen.

Sappemeer: Groninger Schaatsmuseum – info hier

Achter het woonhuis Noorderstraat 274 staat een bijzonder pand. Oorspronkelijk was hier een koffiebranderij gevestigd, maar bevat nu een heel uitgebreide collectie bijzondere schaatsen. Er zijn ook hulpmiddelen, zoals schaatsstokken, ijshaken, kruiken en kleding. Van verschillende schaatsers zijn medailles, foto’s en een Elfstedenkruisje te bewonderen.

Wageningen: Stadion de Wageningse Berg – info hier

Het stadion heeft geen monumentale status, maar verbindt al decennialang liefhebbers en oud-spelers van de voormalige profclub FC Wageningen. In die zin is er sprake van immaterieel erfgoed. Een club van enthousiaste vrijwilligers spant zich belangeloos in om de oude glorie van het stadion te herstellen en te bewaren. Erfgoed-herbestemmer BOEi heeft ook flink geïnvesteerd.

Warffum: voormalig Gymnastiekgebouw Rijks HBS – info hier

Het houten gebouw hoorde bij de Rijks HBS aan de Oosterstraat – de eerste op het platteland van Nederland. Omdat de school in 1922 te weinig lokalen had, werd het oude gymlokaal opgeofferd. De helft werd scheikundelokaal, de andere helft natuurkundelokaal. De gymnastieklessen verhuisden naar een ‘openluchtspelterrein’. Pas na meerdere verzoeken bij het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, kreeg de school uiteindelijk toestemming om een nieuw gymlokaal te bouwen.

De afgelopen jaren is het gebouw helemaal opgeknapt.

Weesp: Roeivereniging – info hier

In 1937 kreeg Weesp een nieuw Gemeentelijk Zwembad, waarbij de Vecht als zwemwater diende. Het houten hoofdgebouw heeft een hoog, geknikt rieten dak, dat voor een expressieve uitstraling zorgt. Binnen is de houten kapconstructie in het zicht. Bij het complex, dat sinds lange tijd een roeivereniging herbergt, hoort ook een voormalig snoepwinkeltje onder een rieten kap.

Wormer: Herberg ’t Moriaanshoofd – meer info hier

‘t Moriaanshoofd een voormalige herberg met 400 jaar historie. Uniek is de aanwezigheid van een kolfbaan uit circa 1870. Kolf is een Oudhollands spel uit de 14de eeuw. De bijzondere prijzen en trofeeën staan nog in het Moriaanshoofd. Vorig jaar is een oud vaandel uit 1907 teruggevonden.

In het Moriaanshoofd speelt al 151 jaar kolfclub T.O.G.I.D.O. – Tot Ons Genoegen Is Dit Opgericht.

Zelhem: Badhuis aan het Pikgat – info hier

Het huisje is gebouwd in de periode 1935-1940 na het gereedkomen van het landhuis van het landgoed De Baakse Kamp. Het badhuis is ontworpen door de eigenaar van het landgoed, ir. P. de Fremery, die studeerde aan de TU in Delft, in de stijl van het Nieuwe Bouwen. Naast particulier gebruik, is de bosvijver tevens gebruikt voor het geven van zwemonderwijs aan de leerlingen van de Wolfersveenschool. Momenteel is het in gebruik als vakantiewoning.

Het ontwerp vertoont kenmerken van het nieuwe bouwen (1920-1940).

Zuidhorn: fietsmuseum Garage Birza – info hier

De geschiedenis van de familie Birza in Zuidhorn begint in 1897. Daar kocht Jacobus Birza een smederij. Na 28 jaar gaat Jacobus Birza in 1925 verder aan de Jellemaweg 16.

De fiets loopt als een rode draad door al die jaren van het bedrijf heen. De ontwikkeling is in het museum te zien, aangevuld met veel affiches en toebehoren. Met daarnaast veel fotomateriaal over het bedrijf en de familie Birza.

Zwolle: Openluchtbad – info hier

Tegenover het PEC-stadion ligt het Zwolse Openluchtbad. Het bad werd in 1933 geopend en is ontworpen door architect Jan Gerko Wiebenga. Het beschikt over springtorens en ligt in een driehoekig terrein. Wiebenga ontwierp het zwembad symmetrisch langs een centrale as, met gescheiden afdelingen voor vrouwen en mannen. In 1991 wisten betrokken Zwollenaren de sluiting van het bad te voorkomen door een bezetting. De definitieve redding volgde in 1994 met de toekenning van de status rijksmonument.