De Winterspelen van 1936 in Garmisch-Partenkirchen waren de generale repetitie voor de nazi-Spelen

De Olympische Winterspelen bestaan deze maand honderd jaar. De editie van 1936 in Garmisch-Partenkirchen was een generale repetitie voor de Zomerspelen later dat jaar in Berlijn, ook bekend als de nazi-Spelen.

Afbeelding via Historical Museum Czech Republic / Europeana

Toen Duitsland in 1931 de Zomerspelen van 1936 kreeg toegewezen, verwierf het land ook het recht om de Winterspelen van datzelfde jaar te organiseren. In 1933 werd die toewijzing definitief bevestigd door het IOC. Duitsland had toen nog drie jaar om de Spelen voor te bereiden en om sportaccommodaties te bouwen: die waren er namelijk nog nauwelijks. In rap tempo werd een bobbaan, een ijsbaan en een skischans gebouwd.

Voor de eerste keer in de olympische geschiedenis werden er plannen gemaakt om voor een lange periode structurele verbeteringen aan te brengen in het gebied waar de Spelen werden gehouden. Er werden daarom grootschalige investeringen gedaan. Zo schreef Het Vaderland op 7 februari 1934 dat het treinstation in Garmisch-Partenkirchen werd verbouwd, inclusief een perron van drie kilometer lang! De kosten hiervoor werden geraamd op 700.000 Reichsmark, een gigantisch bedrag voor die tijd.

Een andere stap in de voorbereiding was de samenvoeging van de twee dorpen Garmisch en Partenkirchen tot één gemeente. De dorpen Garmisch en Partenkirchen hebben allebei een lange geschiedenis. Partenkirchen werd aan het begin van onze jaartelling gesticht door de Romeinen als Partanum. Garmisch heeft een verleden dat terug gaat naar de vroege middeleeuwen. Het plaatsje ontstond rond 800.

Innere Geschlossenheit

Toen de Winterspelen georganiseerd moesten worden, werd er vanuit de regering druk uitgeoefend op de beide gemeentebesturen om tot één plaats te komen: Garmisch-Partenkirchen. Het ging niet zozeer om deze twee plaatsen, het ging om het aanzien van het Derde Rijk. Garmisch-Partenkirchen werd een prestatieproject van de nazi’s. De twee plaatsen moesten door in samen te gaan, de groot-Duitse eenheid weerspiegelen. Ze stonden symbool voor ‘innere Geschlossenheit, Kraft, Stärke und Größe des neuen Reiches’. Daarbij kwam dat het IOC het niet zag zitten om de Spelen in twee verschillende plaatsen te houden.

Trotse dorpjes met een geschiedenis van honderden jaren laten zich echter niet zo gemakkelijk samenvoegen. Beide plaatsjes zagen de bui al hangen. De afzonderlijke identiteit zou verloren gaan. Er kwamen dan ook protesten van de gemeentebesturen. In de door de nazi’s gecontroleerde kranten werden die echter grotendeels genegeerd. Beide plaatsjes zijn van oorsprong marktplaatsen en in de berichten kwam naar voren dat de gemeentebesturen wel brood zagen in de nieuwe situatie. De wintersporttoeristen zouden alras toestromen. De bestuurlijke discussie in de officiële berichtgeving ging voornamelijk over de vraag waar de nieuwe gemeenteraad moest gaan zetelen.

Het gros van de bevolking dacht er anders over. De gemeentebesturen waren in hun ogen marionetten van het Derde Rijk. Wat echter achter de schermen speelde was een verordening van Hitler richting gemeentebesturen: ‘Halt`s Maul, sonst kommst nach Dachau.’ Oftewel: klep houden, anders wacht het concentratiekamp Dachau!

Nederlandse beleving

In mei 1934 begonnen de Winterspelen ook in Nederland te leven, toen het Nederlands Olympisch Comite (NOC) besloot om mee te doen. Daar was lang niet iedereen blij mee. De Tribune, die het NOC zag als ‘een verzameling graven en baronnen, die de leiding in handen heeft van de nationalistische propaganda in de burgerlijke sportwereld’, schreef toen als reactie op het besluit: ‘Dit beteekent dus, dat de Hollandsche bourgeoisie de kinderen van de Hollandsche arbeiders naar Berlijn stuurt, waar de Duitsche fascisten er wel voor zullen zorgen, dat brutale en misleidende reclame voor het nationaal-socialisme gemaakt zal worden.’ Ferme woorden.

De krant wilde liever dat de Nederlanders thuisbleven: ‘Aan feesten, door de misdadigers van het systeem-Hitler en Goebbels georganiseerd, mag geen anti-fascist meedoen, zoodat het zaak is, dat thans alle vijanden van het fascisme in de burgerlijke sportbonden een krachtige campagne in hun clubs beginnen tegen het besluit van de baronnen van het NOC.’

Ganz gemütlich

Een maand later gingen enkele abonnees van De Tijd een paar dagen op vakantie naar de kakelverse gemeente. Van nazimisdadigers was geen sprake in hun verslag, het was allemaal ganz gemütlich: ‘ ’s Avonds was in hotel Neuwerdenfels, de eerste gezellige bijeenkomst, waarop het wereldvermaarde gezelschap van Nazi Eische een concert gaf van Tiroolsche volksliederen Men kon er genieten van de heerlijke jodelstemmen der dames vooral en van de geestige militaire klucht, door een drietal heeren van ’t gezelschap ten beste gegeven.’

Het was een en al folklore: ‘De Beiersche boerendansen, het schuhplatteln, zooals men dat in Beieren doet, hadden heel wat bekijks en droegen om hun landelijken eenvoud en lieftalligheid, en om de fijne beteekenis van de aardige détails aller bewondering weg.’

Generale repetitie

De Winterspelen, die van 6 tot en met 16 februari plaatsvonden, dienden in veel opzichten als generale repetitie voor de Zomerspelen in Berlijn. De nazi’s grepen de Spelen in Garmisch-Partenkirchen aan om propaganda voor zichzelf te maken en het beeld van een vreedzaam Duitsland naar buiten te brengen. Antisemitische borden verdwenen uit het straatbeeld en racistische maatregelen werden tijdelijk opgeschort. Bovendien werd veel gebruik gemaakt van de nieuwe media radio, maar vooral tv. Ook zorgde de organisatie voor goed openbaar vervoer om zo veel mogelijk bezoekers te trekken.

En dat lukte goed. Er kwamen uiteindelijk een half miljoen bezoekers op de Winterspelen af en er deden 755 sporters uit 287 landen mee. Daarmee werd een deelnemers- en bezoekersrecord gevestigd. De drie voorgaande Winterspelen trokken veel minder publiek. Winterspelen werden dan ook nog gezien als het zielige broertje van de Zomerspelen.

De Spelen in Garmisch-Partenkirchen waren zelfs zo succesvol dat de gemeente nog een bod deed op de Winterspelen van 1940. De kersverse gemeente kreeg die Spelen daadwerkelijk toegewezen, maar ze gingen niet door omdat de Tweede Wereldoorlog uitbrak.

Festival van vrede

De Winterspelen van 1936 moesten de ultieme testcase voor de nazi’s worden. Hitler was er zich maar al te goed van bewust dat er door de hele wereld werd gelet op eventueel politiek misbruik van de Spelen. Het Duits IOC-lid Karl Ritter von Halt formuleerde het zo: ‘Wij Duitsers willen de wereld tonen dat wij, trouw aan de bevelen van onze Führer en Reichskanzler, van de Olympische Spelen een waar festival van vrede en goede verstandhouding tussen volkeren zullen maken.’

Hoogdravende woorden, die gezien het verdere verloop van de geschiedenis, van weinig realiteitszin getuigden.