Het archief van de bouw van Circuit Zandvoort staat helemaal online, inclusief de rol van prins Bernhard
De Formule 1 verdwijnt weer van het Circuit Zandvoort. Gelukkig staat bij het Noord-Hollands Archief de complete collectie online van de bouw in de jaren veertig – hier. Het bevat zeer verrassend materiaal.
De bouw van het circuit, foto C. de Boer via het Noord-Hollands Archief
Vanaf 2027 is er geen Formule 1 meer in Zandvoort. Daarmee verdwijnt dit evenement van het programma en is het een kwestie van geduld voordat de nalatenschap via archieven is te herleiden – in ieder geval dat deel dat bij overheden is opgebouwd.
Hetzelfde gebeurde bij de aanleg van het autocircuit in Zandvoort in de jaren 40. De overheid, politie en brandweer bemoeiden zich hiermee, waarvan de documenten zijn bewaard. Het gaat dan dus niet om de coureurs zelf met de bijhorende uitslag, maar om de organisatie van de sport. Die collectie is vrij voor onderzoek.
Puinhopen
De eerste autowedstrijden in Zandvoort waren op 3 juni 1939, nog op een stratencircuit. In de Tweede Wereldoorlog sloopten de Duitsers een groot deel van de badplaats voor de aanleg van de Atlantikwall. Ondertussen werkte de gemeente gewoon door aan de plannen voor een nieuw circuit op een afgesloten terrein. Meteen na de Bevrijding verschenen de bouwtekeningen en begonnen de duinafgravingen. Die zitten allemaal in het dossier bij het Noord-Hollands Archief.
Er was dan ook extra druk, omdat er in Zeist vergevorderde plannen bestonden voor een autocircuit op een reeds aangekocht terrein, onder aanvoering van de zeer energieke Hans Hugenholtz van de Nederlandsche Automobiel Race Club. Zandvoort had dus geen tijd te verliezen.
In deze haast werden niet alle regels even goed nageleefd. Dat wordt duidelijk in het archief van het gemeentebestuur van Zandvoort uit de jaren 40. Het ging al mis bij het leggen van de fundamenten, waarvoor de oorlogspuinhopen werden gebruikt. Daar zaten nog geschikte bakstenen tussen, in tijden van schaarste zeer waardevol. Ze werden alleen niet apart gelegd door de gemeente, zoals vereist, maar kapotgeslagen, wat het Ministerie van Wederopbouw en Volkshuisvesting bijzonder irriteerde.
De oude Bernhard
In verschillende brieven en vermaningen in 1947 en 1948 kwam dat ongenoegen tot uiting. ‘Vernieling van beschikbaar bouwmateriaal dat voor bouwerij te Zandvoort goedkoper uitkomt dan nieuwe steen, op zich zelf al te veroordelen, is onder de heersende omstandigheden ontoelaatbaar. Het zal duidelijk zijn dat uit het niet nakomen van de voorwaarden schade voor het Rijk is ontstaan.’
Dit conflict kwam begin 1948 tot een climax toen de overheid de verdere aanleg van de toegangswegen en het circuit verbood, tot ontzetting van de gemeente. Het bouwproject kwam zo opeens tot stilstand, opvallend actueel gezien de huidige ontwikkelingen in het stikstofdossier.
Net als nu volgde de ene brandbrief na het andere spoedoverleg, maar het bouwverbod werd gehandhaafd. De geplande opening van 7 augustus 1948 kwam serieus in gevaar. Uit het archief blijkt dat er bemoeienis van prins Bernhard was, de oude dus. Hij zegde toe om de ministeries van Binnenlandse Zaken en Financiën onder druk te zetten in ruil voor een gift van ongeveer 20.000 gulden voor de Stichting Prins Bernhard, in onze tijd te vergelijken met zo’n honderdduizend euro. Belastingvrij, zo beloofde de gemeente zwart op wit.
Met succes, want al snel werd de bouw hervat en ging de geplande opening gewoon door. Wat er met het geld is gebeurd, wordt helaas niet duidelijk door dit dossier. De kans is aannemelijk dat de stichting hiermee zijn maatschappelijke taken heeft uitgevoerd: het ondersteunen van oorlogsweduwen en -wezen.
De oude Bernhard in 1953 in Zandvoort. Foto Harry Pot via het Nationaal Archief
De jonge Bernhard
Bij de terugkeer van de Formule 1 in Zandvoort speelde de jonge prins Bernhard een hoofdrol. Mijn opvolgers in de sportgeschiedenis mogen rond de volgende eeuwwisseling dan eens uitzoeken welke rol hij heeft gespeeld, zowel voor als achter de schermen.
