In 2009 keek de AVRO wél terug op het ontslag van zijn Joodse medewerker Han Hollander

AVRO-directeur Willemijn Maas sprak in 2009 over het ontslag van de Joodse radioverslaggever Han Hollander na de Duitse inval. Dat maakt het extra vreemd dat AVROTROS geen medewerking verleende aan de documentaire Het verraad van Hilversum.  

Voetbalverslaggever Han Hollander bij Willem II – Ajax op het dak van het stadion bij de kampioenswedstrijd van 13 mei 1934. Foto via het Regionaal Archief Tilburg

De EO toonde deze week de documentaire Het Verraad van Hilversum over de Nederlandse omroepen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hierin wordt duidelijk zichtbaar gemaakt dat die zich zeer meegaand hebben opgesteld tijdens de oorlogsjaren. Op Sportgeschiedenis hebben we hier ook al eens over geschreven.

Zo ontsloeg de KRO al in 1939 vijftien Joodse muzikanten, aldus de documentaire. De AVRO deed zes dagen na de Duitse inval hetzelfde met zijn Joodse redacteuren, onder wie sportverslaggever Han Hollander, nog voordat de Duitsers dit zelf hadden opgelegd. Ook Jacob Hamel, Ida de Leeuw van Rees (zelf niet joods, maar haar man wel), Jetty Cantor, Boris Lensky, Albert van Raalte, Max Tak en Antoinette van Dijk vlogen eruit.

Huilend verlieten ze het pand na het besluit van AVRO-directeur Willem Vogt zelf, die in de vooroorlogse decennia heel veel met Hollander had gewerkt. Vogt wilde er vooral voor zorgen dat hij de Duitsers niet zou irriteren. Het laatste ‘Sportpraatje’ van Hollander – een populaire radiorubriek – werd de dag na de capitulatie uitgezonden.

Hollander werd samen met zijn vrouw Leentje naar doorgangskamp Westerbork gestuurd en kreeg aanvankelijk een baantje op de administratie. Na een verblijf van tien maanden werd het echtpaar gedeporteerd. Alle 2.416 Joden op dit transport werden vermoord. Hollander stierf zo in Sobibor op 9 juli 1943.

Hamel werd op exact dezelfde dag vermoord op exact dezelfde plek.

Geen medewerking

AVROTROS weigerde medewerking aan deze documentaire. “We kijken liever vooruit.” En ook Frederieke Leeflang dook weg als voorzitter van de NPO met het kille antwoord dat het even niet paste in haar agenda.

Nadat hier de nodige publicitaire commotie over ontstond, kwam de NPO opeens met de mededeling dat er een monument komt voor omgekomen omroepmedewerkers. Heel goed, maar dat gedenkteken lijkt er vooral te komen als rookgordijn voor de publicitaire blunder van Leeflang. (Hoe kan het toch dat mensen die verantwoordelijk zijn voor het grootste mediabedrijf van het land van elk eigen mediaoptreden een achtvoudige treinramp maken?)

Het is bijna niet te geloven, maar in 1985 reageerde de AVRO, als voorganger van AVROTROS, nóg botter. De toenmalige directeur Wibo van de Linde greep in toen – nota bene – zijn eigen omroep een kritische opmerking plaatste over Vogt in de tv-serie Veertig jaar na dato. De passage over het ontslag van de Joodse redacteuren werd simpelweg verwijderd. Knip-knip-weg.

De AVRO-redacteuren waren woedend over deze censuur. Dat gold ook voor dr. Loe de Jong, de oprichter van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, die eerder al had geconstateerd dat de actie van Vogt in 1940 tegen zijn medewerkers ongekend was.

Stolpersteine

In vergelijking met 1985 is de huidige reactie van AVROTROS en de NPO opeens een stuk milder, maar toch blijft die opmerkelijk. Al helemaal omdat de AVRO vijftien jaar geleden wél uitgebreid terugkeek op het ontslag van Hollander en dat nog met een zeer kritische blik ook. Daar hadden de opgejaagde omroepmanagers dus naar kunnen verwijzen.

Op 5 mei 2009 werden er Stolpersteine gelegd voor Hollander en zijn vrouw op de Amstelkade 118 in Amsterdam, bij hun laatste woonadres. Dat gebeurde op initiatief van het Olympisch Stadion en de Nationale Sportherdenking.

Gunter Demnig legt Stolpersteine voor Han en Leentje Hollander. Eigen foto uit 2009

Namens het Olympisch Stadion vroeg ik aan AVRO-directeur Willemijn Maas of zij die onthulling wilde bijwonen, met als waarschuwing dat het een zeer pijnlijke affaire betrof uit de omroepgeschiedenis. Ze zegde meteen haar medewerking toe, waarbij ze zich realiseerde dat dit inderdaad gevoelig lag. Zo hield Maas bij de Stolpersteine van het gezin Hollander een toespraak, in aanwezigheid van twee nazaten.

“Samen met een aantal andere Joodse en niet-Joodse collega’s werd hij ontslagen. Over die periode en die actie van AVRO-directeur Willem Vogt, nota bene een persoonlijke vriend van hem, is na de oorlog veel geschreven en gezegd – vaak in emotionele termen. Vogt is voor de zuiveringscommissie verschenen en uiteindelijk vrijgesproken. Dat neemt niet weg dat nu, bijna zeventig jaar later, het terugkijken op die periode voor mij en de AVRO buitengewoon pijnlijk is en gevoelens oproept van onbegrip en verbijstering.

Vandaag wordt op allerlei plaatsen herdacht wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd. De kleine persoonlijke verhalen maken daarbij altijd de meeste indruk. Ik ben blij dat wij vandaag hier staan om eer te bewijzen aan een man die voor de AVRO, maar vooral voor het Nederlandse publiek, veel betekend heeft. Een populaire man, geliefd en begaafd en die op brute wijze is vermoord met zijn hele gezin. Zijn levensverhaal doet ons stilstaan bij de gekte van een ideologie, die mensen uitsluit en uiteindelijk wil vernietigen.

Laten we waakzaam zijn voor signalen waarbij dit weer zou kunnen gebeuren of al gebeurt elders in de wereld. En laten we dan handelen, elkaar aanspreken, berichten en niet onverschillig zijn. En opkomen voor de mensen die vervolgd worden. Dat is onze opdracht en onze verantwoordelijkheid. Daarmee tonen we ons werkelijke respect voor mensen als Han Hollander. Daarom moeten we blijven herdenken en verhalen blijven vertellen. Dan is hij niet voor niets gestorven.”

Aldus Maas in haar toespraak van 2009. De familieleden van Hollander waren blij met deze woorden, want voor de eerste keer had de AVRO hardop verklaard dat het ontslag van de Joodse medewerkers buitengewoon pijnlijk is geweest. Dat maakt het extra idioot dat diezelfde omroep in 2024 zo hard wegloopt als die vraag opnieuw wordt gesteld, net als de NPO zelf.

Dat NPO-monument moet er gewoon komen, maar dat neemt niet weg dat ik de NPO en AVROTROS nomineer voor de Wibo van der Linde Ontmoedigingsbokaal voor het domste mediaoptreden van het jaar.