Johannes van den Hoek was één van de oorlogsslachtoffers van het Nederlandse schaken

Het Wereldkampioenschap schaken van 2023 loopt tot en met 30 april. Deze sport staat op 4 mei centraal bij de Nationale Sportherdenking. Daarom besteden wij deze maand aandacht aan de oorlogsslachtoffers in het Nederlandse schaken, gebaseerd op het boek Partij Verloren uit 1947.

Foto via ‘Partij Verloren’

Het tragisch einde van Van den Hoek van schaakvereeniging Max Euwe, waarvan familie en vrienden in de tweede helft van Januari 1945 bericht ontvingen, maakte op de geheele Nederlandsche schaakwereld een verbijsterenden indruk. Een jong, talentvol leven, dat zooveel voor de toekomst beloofd had, was plotseling uit ons midden weggerukt.

Zeker, wij schakers, hadden niet het recht, waar nog honderden kostbare levens in afschuwelijke regelmaat door het oorlogsgeweld den dood vonden, de vraag te stellen: waarom juist dit buitengewoon schaaktalent? Maar niettemin beduidde zijn heengaan een zware slag voor het Nederlandsche schaakleven.

Van den Hoek’s snelle opgang in de jaren 1942-’43 hield een belofte in! Eindelijk zou het vacuüm tusschen Dr. Euwe, onze Goliath, en de schare der deï minores, een weinig opgevuld worden. Wel leed Van den Hoek in September 1942 tegen dr. Euwe een groote nederlaag, maar zooals dr. Euwe zelf verklaard heeft, was deze match prematuur geweest, en zou de uitslag minder ongunstig zijn geweest, indien Van den Hoek over enkele jaren routine in de regionen der meesters had beschikt.

Men vergete niet: begin 1939 was Van den Hoek nog slechts een beginneling, een paar jaar later versloeg hij onze beste spelers. Deze meteoorachtige opgang dankte hij voor geen gering deel aan zijn wetenschappelijke scholing, die hij ook bij de bestudeering van het schaakspel betrachtte. Van den Hoek was in hooge mate een methodisch talent. De weinige openingen, die hij in de praktijk toepaste, had hij in alle richtingen doorvorscht en onder de knie. Van den Hoek, in tegenstelling met een artist als Landau, zocht nimmer spectaculaire effecten. Men zou geneigd zijn, zijn stijl als droog aan te merken, als deze niet door zijn scherpte en dwingende logica tot evenzoo artistieke als opmerkenswaardige resultaten had geleid.

Blijkens de door hemzelf bewerkte partijen was Van den Hoek een scherp denker. Ook als analyticus verloor de Nederlandsche schaakwereld een niet te onderschatten kracht.

Ons rest nog slechts enkele wetenswaardige bijzonderheden te vermelden. Arnoldus Johannes van den Hoek werd 1 December 1921 te Amsterdam geboren. Na snel Lagere School en Gereformeerd Gymnasium te hebben doorloopen werd hij op 17-jarige leeftijd student aan de Vrije Universiteit (September 1938).

In 1943 weigerde hij tegenover de bezettende macht een loyaliteitsverklaring af te leggen, met het gevolg dat hij, evenals zoovele anderen, voor den arbeidsinzet in Duitschland werd aangewezen. Blijkens een kaartschrijven dat we begin 1944 ontvingen, bestond zijn hoofdtaak in het verzamelen van stukjes metaal, die de machines van platen ijzer en aluminium afsneden. Dit stupide werk heeft hij tot aan zijn dood op 14 Januari 1945 moeten volhouden. Bij een bombardement van het plaatsje Watenstedt, voorstadje van Brunswijk, waar zijn fabriek stond, verliet hij een seconde te vroeg de schuilplaats en werd toen door een luchtbom op slag gedood. Een buitengewoon tragisch einde.