Jonas Ephraïm Cauveren was één van de oorlogsslachtoffers van het Nederlandse schaken
Het Wereldkampioenschap schaken van 2023 loopt tot en met 30 april. Deze sport staat op 4 mei centraal bij de Nationale Sportherdenking. Daarom besteden wij deze maand aandacht aan de oorlogsslachtoffers in het Nederlandse schaken, gebaseerd op het boek Partij Verloren uit 1947.
Foto via Chesspedia
Onder de duizenden Joodsche landgenooten, die door den Duitschen bezetter naar concentratiekampen werden gesleept, bevond zich ook de op 17 Maart 1883 te Haarlem geboren leeraar inde oude talen aan het Gymnasium te Doetinchem: Jonas Ephraïm Cauveren. Tot de weinigen, die niet werden vermoord of door uitputting bezweken en die veilig in het vaderland terugkeerden, behoorde hij niet en men kan aannemen, dat deze talentvolle Nederlandsche probleemcomponist in de macht van den vijand het leven heeft gelaten. De Nederlandsche schaakwereld treurt om het verlies van dezen vooraanstaanden schaakliefhebber en ik reken het mij tot een eereplicht zijn beteekenis voor de schaakproblematiek in dit kleine geschrift te belichten.
Toen ik in het voorjaar van 1942 met plannen rondliep om een bloemlezing van 100 schaakproblemen van hedendaagsche Nederlandsche componisten uitte geven en mij tot dat doel tot een aantal op den voorgrond tredende componisten, waaronder J. E. Cauveren, wendde om inlichtingen en gegevens, aarzelde hij aan mijn verzoek gevolg te geven, want hij was bevreesd, dat het hem wel eens kwaad zou kunnen doen, indien hij als Jood zijn medewerking aan dit werk zou verleenen. Eerst na lang beraad stemde hij er in toe, dat zijn naam werd vermeld in „Nederland op z’n best” (Gouda, 1942), dat zonder deze geen juist beeld zou hebben gegeven van wat de Nederlandsche problemisten in de 20ste eeuw op het gebied van de schaakprobleemkunst hebben gewrocht.
Cauveren deelde tenslotte mede, dat hij ongeveer 300 problemen had vervaardigd en dat zijn eersteling in het jaar 1904 was verschenen. Hij deed zich hiermede te kort, want alleen al in het Nederlandsche Probleemarchief, dat uiteraard vrijwel nooit geheel zonder lacunes is, bevinden zich 111 tweezetten, 283 driezetten en 3 vierzetten van Cauveren en het bevat o.a. een driezet van hem, welke inden jaargang 1901 van de „Wiener Schachzeitung” gepubliceerd werd.
Uit de bovenstaande opgave blijkt duidelijk, dat Cauveren voornamelijk driezet-componist was. Zijn grootste en belangrijkste successen liggen dan ook uitsluitend op het terrein van den driezet. Al vroeg begon hij in buitenlandsche probleemtournooien mede te dingen en zijn bekende eerste prijs in het tournooi uit het jaar 1905 van het Spaansche tijdschrift „Journal Historial” is een van de beste Nederlandsche driezetten uit het begin van deze eeuw.
Het jaar 1910, het jaar, waarin zijn nrs. 2 en 4, benevens tal van andere uitstekende problemen werden gecomponeerd, was er een van groote activiteit van Cauveren. Hij werd toen o.a. tot secretaris van de onder voorzitterschap van L. A. Kuyers staande „Bond van Nederlandsche Schaakproblemisten” gekozen. Of het er nu aan heeft gelegen, dat de tijd nog niet rijp was voor dergelijke experimenten, óf dat de secretaris niet voldoende propaganda heeft gevoerd voor de nieuwe vereeniging, wil ik in het midden laten, maar zeker is, dat de bond slechts een kortstondig en kwijnend bestaan heeft geleid en reeds na één jaar ter ziele is gegaan. Inde in 1931 opgerichte „Nederlandsche Bond van Probleemvrienden” heeft Cauveren geen rol van beteekenis gespeeld, hoewel hij wel van den aanvang af lid was en steeds veel belangstelling voor het doen en laten van de leden aan den dag legde.
Gedurende den eersten wereldoorlog (1914-1918) was er voor de Nederlandsche probleemcomponisten weinig gelegenheid deel te nemen aan buitenlandsche tournooien. De enkele Nederlandsche probleemtornooien uit die jaren waren dan ook van Nederlandsche zijde goed bezet en de vooraanstaande plaats, die Cauveren toen ter tijd onder de problemisten innam, wordt geïllustreerd door zijn keurige overwinningen in het eerste internationale tournooi van „De Maasbode” in 1916 en het internationale tornooi van den Nederlandche Schaakbond in 1918.
In den loop der jaren groeide bij Cauveren de overtuiging, dat hij in het eigen land niet naar waarde werd geschat. De problematiek dreef in ons land een richting uit, die de zijne niet was en hij gevoelde zich eenigermate miskend. Steeds meer ging hij zijn geluk in het buitenland beproeven en toen in de tournooien van de „Good Companion Chess Club”, de internationaal vertakte probleemorganisatie met hoofdzetel te Philadelphia, naast tweezetten ook driezetten werden toegelaten, was hij direct van de partij en hij behaalde er enkele opmerkelijke successen. In deze dagen volgde de eene overwinning op de andere.
In totaal heeft Cauveren tegen de 100 binnen- en buitenlandsche onderscheidingen behaald en hij vatte het plan op om, wanneer de honderd vol zouden zijn, een boekje met al zijn bekroningen er in uitte geven. Het is er niet van gekomen en de tijd is er niet naar om het thans in zijn plaatste doen. Maar wel dienen twee van zijn fraaiste prijsproblemen uit de twintiger jaren, welke in vergetelheid dreigen te geraken, in de herinnering te worden teruggeroepen, nl. de nrs. 9 en 10.
De hoogte, waarop Cauveren met een probleem als nr. 10 stond, heeft hij sindsdien niet meer bereikt. Uit denzelfden tijd dateert nog het variantenrijke probleem nr. 11, met een keur van economisch-reine matstellingen. Maar dan wordt het minder. De successen van weleer blijven uit, al wil dat nu ook weer niet zeggen, dat Cauveren tot het peil van een tweederangs componist afdaalde. Nog menige overwinning, ook in internationale wedstrijden, heeft hij sedert 1926 aan het reeds aanzienlijke getal zijner onderscheidingen toegevoegd. Het waren echter meestal eervolle of bijzondere vermeldingen. Een van zijn beste en tevens van zijn laatste problemen is nr. 12.
Dr. M. NIEMEYER, Wassenaar.
