Op de plek waar nu het Binnenhof ligt, was al in 1500 een tennisbaan

De eerste tennisbaan van Nederland lag op het Binnenhof. Alleen een gedenksteen is overgebleven.

Het eerste stenen stadion van ons land werd in 1914 in Amsterdam geopend, tegenover het huidige Olympisch Stadion. We hebben het dan wel over een gebeurtenis in de moderne sport, dat verschijnsel van de negentiende eeuw dat vanuit Groot-Brittannië overwaaide naar ons land.

In Nederland bestond er toen echter al een eeuwenlange traditie van balspelen en volksvermaken, waarvan de sporen soms makkelijk zijn terug te vinden. Een oud Nederlands balspel bijvoorbeeld is malie, dat werd gespeeld op een veld of baan. Het verklaart de huidige namen van het Malieveld in Den Haag en de Maliebaan in Utrecht.

Sportfamilies

We kennen het Binnenhof nu als het politieke machtscentrum van ons land, maar deze plek speelt ook een belangrijke rol in de nationale sportgeschiedenis. Op de nabijgelegen Hofvijver werden eeuwen geleden al roeiwedstrijden georganiseerd. Verder werd er geschaatst en gezwommen, zo blijkt uit prenten en schilderijen uit de zestiende eeuw. Op een zeventiende-eeuwse gravure is een wedstrijd op enorme sledes afgebeeld, die zich afspeelde op het ijs van de Hofvijver.

Op het Binnenhof zelf gebeurde ook het nodige, weten we door een gedenksteen die daar in 1999 werd gelegd: ‘Op deze plek bevond zich tussen 1500 en 1650 ’s lands eerste tennisbaan’. Het gaat dan wederom niet om een gebeurtenis uit de moderne sport, want ook de geschiedenis van tennis gaat eeuwen terug. De voorganger van het moderne tennis heet real tennis, waarbij real staat voor koninklijk – net als bij Real Madrid. Real tennis werd beoefend door de hoogste sociale kringen, zoals de naam aangeeft.

Eeuwen geleden waren de verschillen en overeenkomsten tussen de verschillende balspelen alleen lang niet zo duidelijk als in de huidige sport. Er bestaat bijvoorbeeld een grote overlap tussen het moderne tennis, real tennis en kaatsen, waarbij een bal geslagen wordt met de blote hand, een handschoen of een racket. Per regio waren de regels anders, wat niet zo erg was, omdat er toch geen grootschalige internationale ontmoetingen waren, zoals nu bij de Olympische Spelen of een WK. Als we er nu op terugkijken kunnen we daarom eerder spreken over een sportfamilie, waar kaatsen en tennis beide toe behoren. In de moderne sport, de tijd van specialisatie, zijn ze zelfstandig geworden en ieder een eigen weg gegaan.

Een ander voorbeeld is het gedeelde verleden van golf en kolf, een moderne en een traditionele sport. Door de ogen van de 21^e-eeuwse onderzoeker zijn het twee verschillende activiteiten, met golf vooral als Schots verschijnsel en kolf een Nederlands. Als we ons bevrijden van nationaal gekleurde theorieën worden ze onderdeel van één sportfamilie. De ontwikkeling in de tijd zelf is belangrijker dan het vastleggen van de eventuele Schotse of Nederlandse inbreng, omdat landsgrenzen vroeger niet zo belangrijk waren als nu. We kunnen de zeventiende eeuw niet begrijpen door te doen alsof toen alles hetzelfde was als in 2017. We onderzoeken toch ook niet de invloed van de sociale media op de Tachtigjarige Oorlog?

De oudste baan

Daarmee is de baan op het Binnenhof bij de Ridderzaal zowel de eerste tennisbaan als de eerste kaatsbaan van ons land. Van Willem van Oranje is in ieder geval bekend dat hij drie banen bezat: bij het kasteel van Breda, bij het Hof van Oranje in Brussel en de baan op het Binnenhof.

Die laatste was al in 1500 aangelegd, zoals de gedenksteen memoreert, door Philips de Schone. Volgens tennishistoricus Cees de Bondt, die het bestaan van de Haagse baan heeft ontdekt, was De Schone zelfs de eerste speler met een racket! De baan op het Binnenhof is in de loop der decennia regelmatig vertimmerd, onder meer om te voorkomen dat rondvliegende ballen te veel schade aanrichtten. Er zijn behoorlijk wat ruiten gesneuveld door ballende edellieden.

De Bondt reconstrueerde de invloed van toonaangevende Nederlandse staatslieden op de baan, onder meer door Willem van Oranje, die in 1561 opdracht gaf voor een restauratie. ‘Langs de bestaande bebouwing aan de westzijde moest een grote, hoge muur worden gemetseld,’ aldus De Bondt, waaruit blijkt dat er nog steeds de nodige ruiten sneuvelden. Verder kwamen er nieuwe tegels om de ondergrond weer gelijk te maken. Vanaf 1633 kwam het einde van de baan snel nabij, omdat de ruimte nodig was voor nieuwe bebouwing. Vijfhonderd jaar geleden was de oprukkende stad net zo onverbiddelijk als nu en daarmee verdween deze baan uit het straatbeeld.

Real tennis en kaatsen worden in onze tijd nog steeds gespeeld, maar met veel minder beoefenaars dan het moderne tennis. In Nederland is het alleen niet meer mogelijk om real tennis te doen vanwege de specifieke eisen van zo’n baan. Er bestaat sinds 1986 wel een Nederlandse Real Tennis Bond, maar die moet zijn kampioenschappen in Groot-Brittannië moet spelen. De Kaatsbond heeft zo’n 15.000 leden, vooral in Friesland, en organiseert elk jaar de P.C. in Franker, het grootste kaatstoernooi van Nederland dat sinds 1854 wordt gespeeld.

Op het Binnenhof kunnen de kaatsers en tennissers in ieder geval niet meer spelen, maar hoogstens een bezoek brengen aan de gedenksteen die verwijst naar hun gezamenlijke geschiedenis.