Op een expositie in Mechelen wordt verteld hoe de sport kan dienen als instrument van de dood

In Kazerne Dossin in Mechelen is de tentoonstelling ‘Sport en sporters in KL Auschwitz’ te zien. Sport werd in concentratiekampen gebruikt als instrument van de dood, maar zorgde voor veel gevangen ook voor afleiding.

In het Rijksmuseum van de Sport moet veel aandacht komen voor sport in de Tweede Wereldoorlog. De expositie ‘Sport en sporters in KL Auschwitz’ in Mechelen is een goed voorbeeld welke verhalen daar verteld moeten worden.

Tot de kampsporten behoorden worstelen en atletiek. Mentale sporten waren ook populair onder de gevangenen, vooral schaken

Dubbele rol

Kazerne Dossin was in de Tweede Wereldoorlog een doorgangskamp in België, waaruit Joden en Roma werden gedeporteerd naar de concentratiekampen. Het is nu een plek van herinnering en een museum.

Precies tachtig jaar na het einde van de oorlog is op die plek een tijdelijke expositie over sport in Auschwitz. Met behulp van historisch materiaal wordt zichtbaar gemaakt dat hiervan zelfs in een vernietigingskamp nog sprake was.

Sport had een dubbele rol in oorlogstijd. Aan de ene kant diende het de nazi’s, die sport inzetten als instrument van de dood. Tegelijkertijd was het voor veel mensen een afleiding van de dagelijkse ellende.

Dat gold ook in Auschwitz, zo laat de expositie zien. De gevangenen werden gedwongen om uitputtende oefeningen te doen, waarmee sport een instrument van de dood werd. Auschwitz was het laatste onderkomen van veel vooroorlogse sporters, die daar werden vermoord – ook veel Nederlanders.

Daarnaast was sport een afleiding in Auschwitz, zegt curator Renata Koszyk. “Het werd doorgaans niet gezien als competitie, maar meer als een manier om vrije tijd door te brengen buiten het verplichte werk. Deze sporten bestonden ongeacht de uitroeiing die plaatsvond.  Naast boksen waren de kampsporten ook teamsporten, zoals voetbal, volleybal en basketbal. Tot de kampsporten behoorden ook worstelen en atletiek. Mentale sporten waren ook populair onder de gevangenen, vooral schaken, maar ook kaartspellen.”

Potloodtekening uit 1942 of 1943 van een schakende man in een Japans gevangenkamp op Java. Afbeelding uit de collectie van Museon

Westerbork

Diezelfde verhalen kennen we van Kamp Westerbork, waar onder meer werd geschaakt. Er is een ooggetuigenverslag van J. Melkman bewaard in het boek Partij Verloren. ‘Opeens werd er geschaakt. De geheele opgekropte energie, al het verlangen naar de vrijheid werd plotseling overgedragen op het schaakspel. Er zal zelden zoo intensief gespeeld zijn als in barak 68 van Westerbork gedurende de maanden September tot Januari van het jaar 1943.’

Er werden complete competities georganiseerd in de barakken, waar het dan compleet stil werd. ‘Wat dat zeggen wil in een barak, waarin meer dan 350 menschen leven, niet alleen mannen maar ook vrouwen en kinderen, is bijna niet voor te stellen,’ aldus Melkman. ‘Steeds stonden er groepjes mensen bij de partijen of keken naar het uitslagenbord, hoe de stand was.’ Jo Polak was één van de deelnemers, totdat hij met zijn gezin naar Auschwitz werd gedeporteerd en vermoord.

Er waren ook voetbalwedstrijden in het Nederlandse doorgangskamp, die op verzoek van de Joodse gevangenen zelf werden gespeeld. Eén van die wedstrijden is vastgelegd in de Westerborkfilm.

‘Sport en sporters in KL Auschwitz’ benadrukt de ongelooflijke kracht, creativiteit en het doorzettingsvermogen van de gedeporteerden, aldus de samenstellers. Hiervoor zijn brieven, foto’s en getuigenissen verzameld.

De tentoonstelling loopt tot 10 december.