Welkom in Turnersoord aan den Rijn, de stad vol straatnamen over gymnastiek
Door heel Nederland liggen straten, die verwijzen naar turnen en gymnastiek. Het zou helemaal mooi zou als er ook nog eens een complete stad naar deze sport wordt vernoemd.
Stel je eens voor dat er een stad bestaat, die helemaal in het teken staat van de turnsport. En dat niet alleen de straatnamen hiernaar verwijzen, maar ook de naam van de stad zelf.
Een plaatsnaam
We moeten dan wel zelf die naam voor de stad verzinnen, want zoiets bestaat nog niet. De Belgische stad Turnhout klinkt misschien aanlokkelijk, maar dat is in dit geval niet zo. Er is een theorie, die zegt dat turn verwijst naar het Germaanse begrip durnum – oftewel doorn. Volgens een concurrerende verklaring is turn ontstaan als afgeleide van toren.
Hetzelfde probleem hebben we met Turns, zoals de Friezen zelf het dorpje noemen in de buurt van Sneek. Van deze plaatsnaam wordt dan weer beweerd dat er heel lang geleden iemand was met de naam Teerd, naar wie dit stukje land werd vernoemd.
Bij gebrek aan een bestaande plaats moeten we zelf iets bouwen. Voor het gemak kies ik voor het midden van het land, bij de Rijn. Als bedenker van deze stad geef ik die dan de naam Turnersoord aan den Rijn. Er kunnen ongeveer 250.000 mensen wonen, waarmee er plaats is voor zo’n beetje alle leden van de KNGU.
Turnstraat
Voor de straten heb ik gekeken naar al bestaande namen door heel Nederland. Zo zijn er zes meldingen van een Turnstraat.
De oudste ligt in Breda, in het Sportpark, om de hoek van de Sportstraat en de Tennisstraat. De bouw begon in 1928, in het jaar dat in Amsterdam de Olympische Spelen werden gehouden. Dat zal geen toeval zijn, want door dit evenement was ons land toen in de ban van sport. Daarnaast had Breda in die tijd nieuwe sportfaciliteiten gepland, wat ook een inspiratie was voor deze wijk.
‘De huizen worden ruim en smaakvol gebouwd,’ schreef de Bredasche Courant op 6 september 1930. ‘Niet alleen van buiten maar ook van binnen ziet men dat een kundig architect er de hand in heeft gehad. Alle huizen hebben een voortuintje en een achtertuin met een schuurtje. Door een poortje in elk blok zijn de tuinen ook aan de achterzijde te bereiken.’
Verder is er een Turnstraat in Rotterdam, Den Haag, Didam, Hoeven en Zundert.
Turnerstraat
Vlakbij het Olympisch Stadion in Amsterdam ligt de Turnerstraat, die nog vóór de Olympische Spelen werd gebouwd. De gemeente besloot al zes jaar eerder tot de aanleg, aldus De Amstelbode op 14 maart 1922. ‘Voor het gedeelte van Zuid, liggende tusschen het Stadion en het ontworpen sportterrein, zijn de namen ontleend aan de Grieksche spelen en aan figuren uit de oudheid, die om hun kracht algemeen bekend zijn.’
Foto via het Stadsarchief Amsterdam
Voor alle duidelijkheid: met het Stadion werd ruim honderd jaar geleden het Nederlandsch Sportpark aan de Amstelveenseweg bedoeld, de voorloper van het Olympisch Stadion uit 1914. Dat geldt ook voor de Stadionweg in die buurt, die niet verwijst naar het Olympisch Stadion. In 1922 was tenslotte nog niet bekend dat dit zou worden gebouwd. Met de Stadionweg wordt eveneens verwezen naar het Nederlandsch Sportpark, ook al is er niemand meer in onze tijd die dat nog weet.
In Zwolle is sinds 1990 een Turnerstraat, maar die heeft niets met sport te maken. Het is een eerbetoon aan de Britse oorlogspiloot Donald Turner, die in 1944 in die regio is gesneuveld, 20 jaar oud.
Gymnastieklaan en -plein
De gemeenteraad van het Gelderse Gorssel legde in 1934 de naam vast van de Gymnastieklaan in Eefde, wederom kort na de Spelen van Amsterdam. Op die plek lag toen al een gymnastieklokaal, waarmee meteen duidelijk is waar de inspiratie werd gevonden. In 1942 meldde de Korfbalbond dat er in die laan een sportterrein lag.
In 2000 legde de gemeente Leidschendam de naam vast van het Gymnastiekplein, met aan het eind linksaf de Turnstraat. Die hoek moet eigenlijk een heiligdom worden voor turn- en gymnastiekliefhebbers, want daar komen het Gymnastiekplein en de Turnstraat samen.
Gymnastieklaan in Eefde, via het Erfgoedcentrum Zutphen
Vernoemingen naar personen
Een jaar na haar gouden olympische medaille, in 2017, onthulde Sanne Wevers in Oldenzaal de Sanne Weversrotonde. Vanuit haar ouderlijk huis kan ze die zien liggen, waarmee een vergelijking met Anton Geesink voor de hand ligt. De sportschool van deze judolegende lag aan de Omloop in Utrecht, maar een jaar na zijn gouden olympische medaille, in 1965, werd die hernoemd tot Anton Geesinkstraat.
Epke Zonderland heeft in Schiedam een eigen straatnaam in een nieuwbouwwijk vol verwijzingen naar levende sporters. Zo zijn onder meer Sven Kramer, Inge de Bruijn, Ellen van Langen en Pieter van den Hoogenband op die manier vereeuwigd in de stadsplattegrond. Dat is opmerkelijk, omdat de meeste gemeentes terughoudend zijn met vernoemingen naar levende personen, al zijn er geen wetten die dit verbieden.
Pim Mulier is dan alweer lang overleden. Door heel Nederland wordt deze belangrijke sportpionier geëerd met straatnamen. Mulier speelde in 1908 een rol bij de oprichting van de Nederlandse Bond voor Lichamelijke Opvoeding, die ijverde voor gymnastieklessen op school.
Tot slot zijn er straatnamen voor turners, die zowel verwijzen naar Amsterdam 1928 als de Holocaust. In Heerhugowaard liggen Stella Agsteribbeland en Helena Nordheimland, vernoemd naar twee Joodse turnsters, die met het Nederlandse vrouwenteam de gouden medaille wonnen. Ze werden allebei vermoord in de Tweede Wereldoorlog. Teamgenote Alida van den Bos overleefde de oorlog wel, en heeft een eigen straat in Amsterdam, haar eigen stad.
En zo is er in Turnersoord aan den Rijn wéér een verwijzing naar de Olympische Spelen van 1928, al is die dit keer wel heel wrang.
Aanvullingen
Onze nieuwe stad is daarmee nog lang niet af, en daarom zijn meer voorstellen voor straatnamen altijd welkom. Ook is het mogelijk dat ik een al bestaande naam over het hoofd heb gezien, waarvan ik dan graag meer hoor. Onze turnstad is tenslotte van iedereen en daarom hebben we allemaal evenveel recht op het verzinnen van mooie straatnamen.
En zolang de eerste steen voor Turnersoord aan den Rijn nog niet is gelegd, verwijs ik iedereen door naar de plaatselijke straatnamencommissie om in de eigen woonplaats iets moois te regelen.