29 juli 1936: Hitlergroet voor olympisch vuur
Op 20 juli 1936 begon de eerste olympische fakkeltocht ooit, van Olympia naar Berlijn. Op Sportgeschiedenis volgen we de complete route van ruim 3000 kilometer lang, elke dag opnieuw. ‘Oostenrijksche nationaal-socialisten hebben een feestelijkheid, welke georganiseerd was om het Olympisch vuur in de Oostenrijksche hoofdstad plechtig te ontvangen, in de war gestuurd.’
‘Een vrij ernstig bericht’, aldus de Leidsche Courant op 30 juli 1936. ‘Daar hebben Oostenrijksche nationaal-socialisten een feestelijkheid, welke georganiseerd was om het Olympisch vuur in de Oostenrijksche hoofdstad plechtig te ontvangen, in de war gestuurd.’ De demonstranten riepen “Heil Hitler” in de hoop dat dit door de aanwezige radiojournalisten op grote schaal zou worden verspreid, maar de uitzending werd gestaakt.
Later bleek dat de actievoerders zich goed hadden voorbereid, en in de Weense Jodenwijk ruiten hadden ingeslagen. Ook elders in de stad waren vernielingen aangericht. Het oogde dus als een gecoördineerde actie, een doelbewuste provocatie.
Al jarenlang werd zo actie gevoerd voor de Groot-Duitse gedachte, waarin Oostenrijk en Duitsland samen moesten gaan. Het incident tijdens de fakkeltocht zorgde voor snel oplopende politieke spanningen tussen Duitsland en Oostenrijk, die beide landen juist wilden voorkomen – vooral met het zicht op de naderende Spelen.
De actie sloeg daarom in als een bom. Er werden honderden demonstranten opgepakt, waaronder ook een aantal Duitsers. De regering in Wenen kwam bijeen in spoedzitting en stapte naar buiten met een verklaring: ‘Oostenrijk is niet van plan met zich te laten sollen.’
De nationaalsocialistische media in Duitsland reageerden ook heftig, omdat die de acties zagen als een “Joods-Marxistische” provocatie. ‘De leiders der betoogers wilden hun waren aard verbergen door nationaal-socialistische kreten te schreeuwen.’ En hoe wisten die Duitse journalisten dat zo zeker? ‘Dat zou moeten blijken,’ schamperde de Leidsche Courant in een analyse, ‘uit het gezicht en het voorkomen der betoogers, die er nogal Joodsch uitgezien zou hebben!’
Kortom: op de tiende dag van het bestaan van de Olympische fakkeltocht zorgde dit symbool voor vrede en samenwerking tussen volkeren al voor ernstige politieke problemen.
Hierover allemaal geen woord in het officiële rapport van de Olympische Spelen van 1936. ‘The ceremony in Vienna formed the climax to the festivities in Austria, and no one who was present is likely to forget the picture of the torch-bearer silhouetted against the evening sky as he approached the Heldentor to ignite the Olympic Fire at the altar high above the principal square. Spotlights played upon the tower containing the Austrian sporting banner and crowned by the Olympic flag which had been erected in the Burg Courtyard.
The entrance of the Olympic Fire into Vienna took the form of a triumphal procession of quite unexpected proportions. The members of the Austrian sporting federations had all turned out at twilight, and an endless parade proceeded through the festively decorated streets to the scene of the ceremony at which numerous government and municipal personages were present.’
De 200 arrestanten kregen een celstraf van één week tot twee maanden. En inderdaad bleek er in ieder geval één Duitser tussen te zitten: Manfred Riedinger. Twee jaar na deze fakkeltocht sloot Oostenrijk zich aan bij nazi-Duitsland, tijdens de Anschluss. In dit langdurige proces had dus ook het olympisch vuur een belangrijke rol gespeeld.
Voor de rest hebben sport en politiek niets met elkaar te maken. Het idee alleen al.