De Duitse turnlegende Gustav Flatow vluchtte in 1933 naar Nederland, maar werd tachtig jaar geleden toch vermoord

Op 29 januari 1945 werd Gustav Flatow vermoord, olympisch kampioen in 1896. Eerder was hij al vanuit Duitsland naar Nederland gevlucht. 

Gustav Flatow

In de sport zijn overal sporen te vinden van de Holocaust. Zo zijn er tijdens de Tweede Wereldoorlog 39 Nederlandse olympiërs omgekomen, waarvan de meerderheid in een concentratiekamp. Geen land ter wereld heeft méér olympiërs verloren door de Holocaust dan Nederland.

Turnneven

Onder deze olympiërs zaten enkele buitenlandse sportlegendes, zoals voetballer Árpád Weisz. Verder woonden de Duitse turnlegendes Alfred en Gustav Flatow in ons land. Deze neven wonnen in 1896 en 1900 bij elkaar opgeteld zes olympische medailles: vijf goud en één zilver.

Ze waren lid van de Berlijnse Turnvereniging, schreef Jeroen Heijmans in 2008. In 1896 vormde die de Duitse afvaardiging naar de Olympische Spelen. Deze ploeg won beide ploegenwedstrijden (op het rek en de brug). Alfred werd zelf ook nog eerste en tweede op de individuele nummers.

In eigen land ontvingen ze de turners geen enkel eerbetoon, maar werden ze juist onthaald op een woedende reactie van de Deutsche Turnerschaft. Deze organisatie stond zeer vijandig tegenover de internationale sportcultuur van de Olympische Spelen, waarbij Pierre de Coubertin ook nog eens Fransman was, volgens de Turnerschaft een aartsvijand van Duitsland. De neven Flatow kregen daarom een wedstrijdverbod van twee jaar opgelegd.

Alfred Flatow in 1896 op de Olympische Spelen in Athene, foto via Wikicommons

Vlucht

Na de machtsovername van de nazi’s in 1933 vluchtte Gustav Flatow naar Nederland. Hij werkte toen al voor een Nederlands textielbedrijf en vertrok naar Rotterdam, waar hij woonde op de Statensingel.

Neef Alfred werd in 1933 gedwongen om zijn turnvereniging te verlaten. Vijf jaar later kwam hij ook naar Nederland. In 1942 werd hij naar Theresienstadt gedeporteerd. De oud-turner Christian Busch, betrokken bij de organisatie van de Spelen van 1936, had nog geprobeerd de oud-kampioen te redden, maar nog voor het eind van het jaar was Alfred vermoord.

Gustav was in 1940 naar Driebergen verhuisd, waar veel Joodse vluchtelingen zaten. Op 30 december 1943 werd zoon Stefan gearresteerd en paar dagen later Flatow en zijn vrouw. Dochter Anni ontsnapte naar Bennekom, maar verdwenen spoorloos. Volgens Vereniging Oud-Bennekom ging het gerucht dat zij werd geliquideerd door het verzet, omdat zij te veel aandacht trok. Daardoor was er het gevaar dat de onderduikadressen in die regio zouden worden ontdekt.

De Duitse turnploeg van 1896

Gustav werd op oudjaarsavond gearresteerd na verraad. Opnieuw probeerden prominente sporters deportatie te voorkomen, wederom tevergeefs. Via Westerbork werd hij naar Theresienstadt vervoerd, waar hij precies tachtig jaar geleden werd vermoord, op dezelfde plek als zijn neef.

Zoon Stefan overleefde de oorlog en leidde een anoniem leven in Rotterdam totdat de Duitse sporthistoricus Volker Kluge hem daar in de jaren tachtig opspoorde. Het zorgde voor een heropleving van interesse voor deze turnneven. Inmiddels is er een speciale postzegel gemaakt en is er in Berlijn een straat naar ze vernoemd.

Ook werd een speciale Flatow-medaille in het leven geroepen voor turners die opvallen door hun sportieve gedrag. Epke Zonderland was in 2017 de eerste niet-Duitser die deze eervolle onderscheiding kreeg overhandigd.