De eerste sportvluchtelingen op de Olympische Spelen waren er al in 1948

De Russische tennisster Daria Kasatkina is haar land ontvlucht vanwege haar kritiek op de oorlog en haar coming-out als lesbienne. Het is al vaak voorgekomen dat sporters dit doen. Vooral de Hongaren zijn tijdens de Koude Oorlog niet meer teruggekeerd na afloop van de Olympische Spelen.

Olympedia houdt bij hoeveel sporters tijdens de Olympische Spelen niet zijn teruggekeerd naar hun eigen land. Dat zijn er inmiddels 61, zo blijkt uit deze cijfers. Dat is natuurlijk anders dan het geval van Kasatkina, omdat dit niet tijdens een evenement zelf is gebeurd. Toch laat het zien dat sportvluchtelingen een bekend verschijnsel zijn.

Een complete generatie olympiërs verdween uit het communistische Hongarije

Hongarije

De eerste keer was al in 1948 op de Olympische Spelen in Londen met de verdwijning van Oszkár Csuvik uit Hongarije, als speler van het nationale waterpoloteam. Tijdens de oorlog haalde hij als lid van het verzet lichamen uit het water van mensen die door de Duitsers waren vermoord en in een rivier waren gegooid. Zo kon de familie alsnog waardig afscheid nemen van hun dierbaren. Na afloop van de Spelen bleef Csuvik in Groot-Brittannië en verhuisde weer twee jaar later naar Australië.

Csuvik, die zijn naam uiteindelijk veranderde in Oscar Charles, was de eerste van maar liefst dertig Hongaren die via de Olympische Spelen hun land hebben ontvlucht – bijna de helft van het totaal! Vooral in 1956 was er een grote stroom, omdat de Spelen van Melbourne plaatsvonden kort na het neerslaan van de Hongaarse opstand. Veel Hongaarse sporters zaten op dat moment al in Australië en zagen op tv wat er was gebeurd. Die hadden geen zin meer om terig te keren.

‘Het vertrek van de 155 leden van de Hongaarse Olympische ploeg in verschillende groepen is bepaald op vrijdag 7 december,’ zo schreef dagblad Het Vaderland op 4 december 1956. ‘Vóór die dag moet ieder van hen beslissen of hij terug wil keren naar zijn land dan wel het politiek asiel zal accepteren dat door de Australische regering is aangeboden. Het gezelschap telt 24 dames. Volgens een van de atleten weten de Hongaren zelf nog niet wat zij zullen besluiten. Maar hij verwachtte wel dat een deel van de ploeg in Australië zou blijven, en dat een ander wellicht naar de Ver. Staten zou vertrekken.’

Een complete generatie olympiërs verdween zo voor het communistische Hongarije, wat ongetwijfeld heeft geleid tot zeer scherpe maatregelen in alle landen in het voormalige Oostblok om zoiets niet nog een keer te laten gebeuren. Het gezichtsverlies was tenslotte enorm voor de communistische landen, die sport gebruikten tijdens de Koude Oorlog. En inderdaad blijkt uit de grafiek dat er onder de communistische landen nooit meer zo’n uitstroom was als in 1956. Zo nu en dan ontsnapten er toch een paar door de mazen, maar dat waren uitzonderingen.

Ondergedoken olympiër

In 1976 was er een kleine opleving met een opvallende rol voor de jonge Sovjet-sporter Sergey Nemtsanov. Tijdens de Spelen in Montreal verdween hij opeens uit het Olympisch Dorp, waarna zijn landgenoten hem terugvonden. Daarbij zullen ongetwijfeld leden van geheime diensten betrokken zijn geweest, want zoiets laat je niet over aan het waterpoloteam.

Het leidde zelfs tot grootschalig diplomatiek gedoe, want de Sovjet-Unie beschuldigde Canada ervan dat het Nemtsanov had ontvoerd. ‘De Russen hebben in het olympisch dorp gedreigd niet meer deel te nemen aan de laatste twee wedstrijddagen van de Olympische Spelen als de schoonspringer Sergej Nemtsanov niet pijnsnel in het olympisch dorp wordt teruggebracht,’ aldus de Leeuwarder Courant. ‘De Sovjet-delegatie dreigde bovendien bij het Internationaal Olympisch Comité alle sportcontracten met Canada te verbreken, maar de sporter keerde vooralsnog niet terug.

Volgens een latere verklaring was de sporter verliefd geworden op een Amerikaanse vrouw en wilde daarom blijven. Kort daarna maakte hij echter bekend toch weer naar de Sovjet-Unie te willen om zijn zieke grootmoeder te bezoeken. Kortom: een zeer merkwaardig verhaal met allemaal Koude Oorlog-spionageretoriek.

Afrikaanse landen

Een opvallende volgende piek was tijdens de Olympische Spelen van 2012 in Londen, waar dertien olympiërs verdwenen, allemaal uit Afrikaanse landen. Drie jaar eerder was een compleet Eritrees voetbalteam gevlucht tijdens een evenement in Kenia. En ook veel sporters uit Kameroen gebruikten in die tijd de sport om te ontsnappen aan hun land.

Timanoeskaja heeft nu een permanente verblijfsvergunning in Australië. Misschien komt ze op ooit nog eens op de Olympische Spelen namens dat land uit. Dat zou dan niet de eerste keer zijn, want ook dat is al eens eerder gebeurd. De Roemeense Marion Becker bijvoorbeeld bleef in 1972 in München en keerde vier later als West-Duitser terug op de Olympische Spelen.

Attila Keresztes behoorde in 1956 tot de grote groep Hongaren die hun land ontvluchtten, nota bene als olympisch kampioen in het schermen. Acht jaar later deed hij namens de Verenigde Staten opnieuw mee, maar dan zonder het winnen van medaille. Maar hij had wel vrijheid, en dat vond hij vast belangrijker dan wat eremetaal.