De film van de Olympische Spelen van Amsterdam was al een flop voordat die uitkwam
Op 22 maart 1929 kwamen in Den Haag enkele honderden mensen bijeen voor de première van de officiële film over de Olympische Spelen van 1928. Toen was er een boycot tegen die film, maar negentig jaar later kan je die weer zien – met mij als verteller.
Prins Hendrik was eregast, de echtgenoot van koningin Wilhelmina. Dat klinkt feestelijker dan het daadwerkelijk was, want de bijeenkomst vond plaats in een warm en volgepakt zaaltje, ver buiten het officiële bioscoopcircuit. The making of was uitgelopen op een gênante affaire vol ruzies en verwijten.
Dat de film over Amsterdam 1928 in een dubieus zaaltje werd gepresenteerd, zegt alles. Het zou tenslotte logischer zijn geweest om zoiets heel feestelijk te doen in een grote bioscoop in Amsterdam, de stad waar die Olympische Spelen waren gehouden.
Irritatie
Eigenlijk was het NOC helemaal niet geïnteresseerd in de nalatenschap van de Spelen van Amsterdam, zo zei D. Hamburger namens deze organisatie op 21 mei 1928 tijdens een persconferentie: “Het kan ons niets schelen of er foto’s en films gemaakt worden; voor een film der Spelen als historisch document voor degenen die niet kunnen komen, voor het nageslacht en als propaganda voor de over vier jaren te houden Olympiade voelen we niets. Er komen foto’s in de pers, dat kon nu eenmaal niet anders, en verder interesseert het ons niet, of het moest al wezen wegens een er mede te verwerven inkomsten. De volgende Olympiade gaat ons niet aan, als deze maar goed afloopt.”
Deze houding wekte enorme irritatie in het land. Had de Nederlandse bevolking er tenslotte in 1925 niet zelf voor gezorgd dat het benodigde geld voor deze Olympiade was opgehaald? ‘Ons land toone, dat het waardig de Spelen kan organiseeren,’ aldus fotograaf Simon Frank in een ingezonden brief in De Haagsche Courant, ‘en het is een Nederlandsch belang, den buitenlander te bewijzen, dat het kleine Holland aan alle eischen der Olympiade kan voldoen.’ En dan geeft het NOC de filmrechten opeens aan een buitenlandse maatschappij, alleen maar voor een paar centen.
De Nederlandse filmindustrie reageerde daarom razend op Hamburger. Jarenlang pionierswerk van Jan Mol en Dick Laan (inderdaad, die van Pinkeltje) dreigde in één klap teniet te worden gedaan. Samen met de Nederlandsche Athletiekunie waren zij in 1925 met een experiment begonnen om finishfoto’s te maken, een jaar nadat de Internationale Atletiekfederatie uitvoerig had gesproken over het grote belang hiervan. Mol had een revolutionair apparaat ontwikkeld dat 120 beeldjes per seconde kon registreren – ideaal om zekerheid te krijgen bij een spannende olympische finish.
Ook Laan was hierbij betrokken geweest, schreef hij in zijn autobiografie: “Er waren plannen om een kleine ontwikkelcentrale in het nieuwe stadion zelf onder te brengen, want één van de voorwaarden was dat alle finishes van de loopwedstrijden zouden worden opgenomen met een langzaam-werkend apparaat en dat, wanneer er twijfelgevallen waren, de films onmiddellijk ontwikkeld en afgedrukt moesten worden, zodat hierdoor de uitslag beter bepaald kon worden.”
Boycot
Het NOC werd er niet warm of koud van en verkocht de film- én fotorechten van Amsterdam 1928 aan een Zwitsers bedrijf voor 180.000 duizend gulden, in onze tijd vergelijkbaar met een kleine anderhalf miljoen euro. Een maand later trokken de Zwitsers zich alleen terug omdat ze de financiering niet konden regelen, waarna de gesprokken begonnen met LUCE, een Italiaans staatsbedrijf onder directe leiding van de fascistische dictator Mussolini. Behalve het vastleggen van de Spelen zelf zou LUCE opnames maken van de Zuiderzeewerken en de stad Amsterdam, waarmee Nederland een mooie propagandafilm zou krijgen.
Alle Nederlandse aanbiedingen werden aan de kant geschoven. Alleen de fotorechten werden in Nederland verkocht. Enkele pogingen van de Nederlandsche Bioscoopbond om het organisatiecomité op andere gedachten te brengen mislukten. De bond kondigde daarom een veto uit tegen de film van Amsterdam 1928: geen enkele Nederlander mocht hieraan meewerken en geen enkele bioscoop mocht de film ooit vertonen. Een bioscoop die dit veto negeerde zou geen enkele film meer krijgen en daarmee failliet gaan. Iedereen sloot zich hierbij dus aan.
Onder deze omstandigheden gingen de Italianen aan het werk, volgens Dick Laan als stuntelige amateurs. Tijdens een atletiekwedstijd bijvoorbeeld stond de camera óp de sintelbaan, precies in de loop van de aanstormende atleten. Laan voorkwam nog net een botsing door een tierende Italiaan weg te slepen. De complete LUCE-ploeg liet daarop het werk en de camera in de steek en zette het op een zuipen in de stad.
Misschien was het rancune dat Laan dit opschreef, maar in de uiteindelijke film is te zien dat de Italianen redelijk willekeurig met de camera door het stadion liepen om iets op te nemen. Er zit geen enkele verhaallijn in de productie van meer dan drie uur lang. Daarnaast zijn de Italianen nooit hun afspraak nagekomen om ook beelden te maken van Amsterdam en de Zuiderzeewerken, maar dat zal het NOC weinig hebben uitgemaakt. Zolang het geld maar werd overgemaakt, was het goed.
Zelf zien?
Ruim een half jaar na afloop was dan eindelijk die film in ons land te zien, samen met prins Hendrik. De boycot bleef echter staan, zodat niemand in die tijd de opnames heeft gezien. Pas in de zomer van 2016 toonde filminstituut EYE een bewerkte versie van deze film, zodat precies 88 jaar na deze Olympische Spelen de boycot van de Bioscoopbond was gebroken.
Negentig jaar later heeft het IOC deze beelden gerestaureerd en mogen we blij zijn dat ze toen zijn gemaakt. Niet omdat ze zo mooi zijn, of ons iets laten zien wat we nog niet misten, maar omdat het de enige filmbeelden van Amsterdam 1928 zijn. We hebben niets anders.
En het is ook mogelijk om deze film nu te zien, want die kan je boeken. Dan krijg je mij er wel automatisch bij als verteller, omdat ik ter plekke ter vertel wat er te zien is. Hier kan je me vragen om meer info.
Waardeer dit artikel!
Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je je waardering laten blijken door een kleine bijdrage te doen