De overeenkomst tussen de Winterspelen van Beijing en de nazi-Spelen van Berlijn

Langlaufster Dinigeer Yilamujiang was één van de twee Chinese sporters, die het olympisch vuur ontstak op de Winterspelen in Beijing. Vanwege haar Oeigoerse afkomst barstte er wereldwijde kritiek los, omdat juist deze bevolkingsgroep slachtoffer is van genocide. Al snel werd er een vergelijking gemaakt met Helena Mayer in 1936.

Helena Mayer in 1928 in Amsterdam, bewerkte foto uit de collectie van NOC*NSF via Europeana

Door Jeroen Heijmans

In de Chinese olympische ploeg zitten ook sporters uit de provincie Xinjiang, waar China genocide pleegt op de Oeigoeren, zo zegt nu zelfs de VVD. Human Rights Watch reageert dan ook woedend op de rol van Yilamujiang bij de openingsceremonie. China-specialiste Yaqiu Wang noemt het “een middelvinger naar de rest van de wereld”. Er werd een vergelijking gemaakt met de Duitse schermster Helena Mayer, in 1928 olympisch kampioen in Amsterdam. Ze deed in 1936 ook mee in Berlijn.

Rassenwetten

Mayers moeder was geen Joodse, en volgens de Joodse traditie haar dochter ook niet. Haar vader was wél Joods, zodat de Nazi-partij haar bestempelde als Mischling of Halbjudin. De blonde schermster bleef zich echter Duits voelen, ook toen ze na invoering van de rassenwetten het lidmaatschap van haar schermclub moest opgeven en haar studiebeurs werd ingetrokken. Ze studeerde toen internationaal recht in de Verenigde Staten.

Op dat moment was Mayer een van de succesvolste schermsters van het moment. Al op haar veertiende werd ze tweede bij het Duitse kampioenschap floretschermen, en in de jaren daarna had ze een abonnement op die titel. In 1928 had ze in Amsterdam de olympische titel gegrepen, in 1929 en 1931 gevolgd door de wereldtitel. Haar vijfde plek op de Spelen van Los Angeles was verrassend en teleurstellend.

Ook na haar ingetrokken studiebeurs bleef ze in Amerika, waar ze in 1934 afstudeerde en voor het eerst de nationale titel op haar naam schreef. Na haar uitsluiting door de Duitse schermautoriteiten leek er echter geen kans op een derde olympische optreden in Berlijn.

Excuus-Jood

Maar in 1935 volgde toch een uitnodiging voor de Spelen. Hitler keurde de opname van niet-arische deelnemers goed, allereerst als zoethoudertje voor het buitenland, maar ook omdat het IOC liet doorschemeren de Spelen te zullen afnemen als Duitsland de ploeg niet zou openstellen. Mayer wilde graag voor Duitsland uitkomen en had bovendien heimwee. Haar toezegging werd haar niet door iedereen in dank afgenomen; veel Joodse Duitsers zagen haar, niet geheel ten onrechte, als Hitlers “excuus-Jood”. De Duitse schrijver Thomas Mann riep haar via de Amerikaanse radio zelfs op om de Spelen te boycotten.

Op de Spelen deed Mayer het uitstekend, en ze had nog lang uitzicht op goud. In de finaleronde verloor ze uiteindelijk twee partijen, waardoor ze op de tweede plaats belandde. Ook een jaar later kwam ze nog uit voor het Duitsland van de NSDAP, en ze won in Frankrijk zelfs de wereldtitel. Ze bleef echter in Amerika wonen, waar ze inmiddels les gaf aan een college, en kwam tussen 1938 en 1948 niet in Duitsland. Pas in 1952 verhuisde ze weer terug naar haar geboorteland, waar ze een jaar later overleed aan kanker.