Een persoonlijk archief over de eerste dopingzaak van Nederland

Zestig jaar geleden zorgde de Friese zwemster Sieta Posthumus voor de eerste grote dopingaffaire van ons land. Niet door zelf de regels te overtreden, maar als klokkenluidster. Na mijn bemiddeling is haar privéarchief ondergebracht bij Tresoar in Leeuwarden. Gratis artikel, maar een donatie is welkom – onderaan deze pagina.

In de afgelopen jaren heb ik enkele malen mogen helpen bij het onderbrengen van bijzonder sporthistorisch materiaal, zowel bij archieven als musea. Zo was vorig jaar in een uitzending van Andere Tijden Sport de inhoud van de prijzenkast van de Joodse bokser Ben Bril te zien. Sinds zijn dood in 2003 lag dat in twee dozen op zolder bij zijn kleinzoon en echtgenote, ondanks enkele pogingen om dat onder te brengen bij een museum. Er was in die tijd geen enkele belangstelling voor de nalatenschap van één van de beste Nederlandse boksers ooit en dus gingen de dozen keer op keer terug naar zolder.

In de uitzending van Andere Tijden Sport kwam de inhoud in beeld: prijzen, medailles en oorkondes uit de vooroorlogse jaren. In samenwerking met de familie is het mij dan vorig jaar eindelijk gelukt om de collectie over te dragen aan het Joods Historisch Museum, dat er dolblij mee is. Bril staat tenslotte niet alleen voor het vooroorlogse boksen, maar is ook overlever van de Holocaust. De officiële overdracht was tijdens een seizoenspresentatie van Andere Tijden Sport in het Olympisch Stadion: de plek waar Bril in 1928 namens Nederland in de openingsceremonie meeliep.

Ben Bril

Simon van Poelgeest

Verder werd ik vorig jaar benaderd door een nazaat van de Amsterdamse wielrenner Simon van Poelgeest, die in 1924 meedeed aan de Olympische Spelen in Parijs, zonder al te groot sportief resultaat. Ook van hem was er materiaal bewaard uit zijn jonge jaren, dat nu is ondergebracht bij het Stadsarchief.

Het is geen dossier voor opmerkelijke nieuwe inzichten, maar het maakt wel deel uit van de Nederlandse sportgeschiedenis van vóór de Olympische Spelen van 1928. Het is een periode waarvan we niet zo heel veel hebben, in ieder geval niet zulke privé-archieven.

Foto van 7 mei 1924, uit De Grondwet

Lenie van Wensveen

En dan lagen er nog plakboeken in het huis van Lenie van Wensveen-Van der Jagt, die in 1956 als veertienjarig (!) meisje het eerste doelpunt ooit maakte voor het Nederlands vrouwenelftal. Dat was weliswaar nog niet het officiële KNVB-team, maar het is wel degelijk de voorloper geweest van het huidige nationale vrouwenelftal.

Van Wensveen is vanaf 1956 altijd bij het vrouwenvoetbal betrokken gebleven, waarover ze die plakboeken maakte. Deze collectie wordt nu op mijn verzoek beheerd door Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. Het is het eerste privéarchief uit de begintijd van het Nederlandse vrouwenvoetbal.

Van Wensveen, rechts, juicht na haar doelpunt tegen West-Duitsland

De zaak Sieta Posthumus

De mappen van de Friese zwemster Sieta Posthumus had ik al een tijd zelf in mijn bezit, via Robbert Meeder van het radioprogramma Langs de Lijn En Omstreken. Hij had het materiaal weer gekregen van de familie van Posthumus, die in 2013 is overleden. Het bevat veel oorkondes van gewonnen wedstrijden in de jaren vijftig bij de jeugdwedstrijden in Kring Friesland. Ook weet ik nu dat ze als kind haar diploma heeft gehaald voor veilig verkeer. ‘Heeft bewezen de regels voor een veilig verkeer goed te kennen.’

De grootste historische waarde van dit privéarchiefje zit hem in de correspondentie over de dopingrel van 1960, die zij als klokkenluidster naar buiten bracht en waar Andere Tijden in 2001 een uitzending over maakte, nog vóór het bestaan van Andere Tijden Sport.

De zaak Sieta Posthumus begon een half jaar na een mislukt optreden op de Olympische Spelen in Rome, waar zij in de training met haar hoofd tegen de badrand terecht kwam en, waarschijnlijk met een hersenschudding, op de 4 x 100 meter estafette door een vroege start diskwalificatie veroorzaakte.

In een interview met de Leeuwarder Courant verklaarde ze dat ze zes maanden voor de Spelen toevallig een gesprek opving tussen een trainer en een zwemster: ‘Ik hoorde de een tegen de ander zeggen, morgen krijg je nog een spuit in je bil en dan word je weer kampioen. Ik wist gelijk dat het hier over doping ging en ben direct naar Wim Mosterd gelopen. Hij was onze zwemarts en hij heeft mijn klacht doorgegeven aan de zwembond die er vervolgens niets mee heeft gedaan.’

Cocky Gastelaars, Judith de Nijs, Sieta Posthumus en Astrid Ording

Het was het begin was van een enorme mediarel en slepende affaires met nationale sportofficials. Het officiële eindrapport van het NSF eind december 1961 wordt door alle partijen onbevredigend bevonden. Vanwege deze zaak stopte Sieta met de wedstrijdsport en bleef ze  enigszins verbitterd achter over de uiterst vervelende nasleep.

In het plakboek, dat ze zelf De zaak S.P. noemde, heeft de Friese zwemster dit allemaal keurig bijgehouden: de krantenknipsels, briefwisselingen, steunbetuigingen, verwensingen en rapporten, inclusief de enveloppen waarin ze die ontving. Met dit dossier is het mogelijk om door haar eigen ogen deze eerste dopingaffaire uit de Nederlandse sport te onderzoeken. De officiële versies van het NOC en de KNZB zijn na te zoeken in het Nationaal Archief in Den Haag.

Dit privéarchief bevestigt in ieder geval de opmerking van Erica Terpstra in Andere Tijden: ‘Er werd in die periode een hoop vitriool over haar heen gestort. Ik heb haar gesteund in die tijd.’ En jawel, dat klopt, want op 28 juni 1961 stuurde Terpstra een foto met een tekstje erop aan haar zwemvriendin, die ze consequent Sietse noemde: ‘Hoera voor Sietse! Erica.’ Ook een ansichtkaart van Terpstra is zo bewaard: ‘Geweldig, Sietse, ga zo door, laat alle mensen kletsen, je staat volkomen in je recht. Vecht door.’