In 1940 werden de Olympische Spelen op het laatste moment afgelast

Op 22 april 1940 werden de Olympische Spelen van Helsinki afgelast. Na twee jaar intensieve voorbereiding gaven de Finnen het definitief op. Nederland had zich toen al teruggetrokken van deelname.

Het Internationaal Olympisch Comité gaat er nog steeds vanuit dat komende zomer de Olympische Spelen van Tokio worden gehouden, nadat die vorig jaar werden uitgesteld vanwege corona. Ook de Japanse organisatie zelf gaat door met de voorbereidingen, ondanks de nieuwe golf aan coronabesmettingen.

Tokio 1940

Het is niet de eerste keer dat Japan onder vuur ligt tijdens de organisatie van de Olympische Spelen. In 1936 kreeg Tokio de organisatie toegewezen voor de editie van 1940, waarbij het Helsinki versloeg. De Japanse hoofdstad wilde zich met het evenement groots, bombastisch en overweldigend presenteren om het 2600-jarig bestaan van het Japanse Keizerrijk te vieren. Helsinki benadrukte juist de kleinschaligheid, als breuk met de Spelen van 1932 in Los Angeles en 1936 in Berlijn.

‘In de komende dagen zal nu moeten blijken welke groep het sterkst is,’ aldus de Telegraaf op 30 juli 1936. Het IOC koos voor Tokio en zette zo de lijn voort van de bombastische evenementen met een duidelijk politiek en commercieel doel. Het is belangrijk om daaraan te denken als de olympische beweging van nu de Spelen van 1936 beschouwt als een dieptepunt in haar geschiedenis. Ze was daar dus zelf ook voor verantwoordelijk.

Alsnog Helsinki

In juli 1938 trok Tokio zich echter terug vanwege de Japanse oorlog met China, een gewapend conflict dat Japan zelf was begonnen. Helsinki kreeg alsnog de organisatie voor de zomer van 1940. ‘Met vreugde nam het Finsche volk deze vereerende opdracht aan en geen offer schuwend, werd overal met de voorbereidende werkzaamheden begonnen,’ zo verklaarde het land daarna.

Het begin van de Tweede Wereldoorlog in september 1939 was voor de Finnen juist extra aansporing om door te gaan, zo zei het in februari 1940 in een bombastische verklaring. ‘Wij vermoedden, dat ook in oorlogstijd die Olympische gedachte hoog gehouden zou worden, omdat zij de volkeren der aarde in het teeken van den vrede en de broederschap vereenigt. Ja, wij beschouwden het zelfs als onze plicht de Spelen voor te bereiden, omdat de waarde in deze omstandigheden en als ideaal het grootst was. Wij hadden immers, kort na de ons gegeven opdracht om de Spelen te organiseeren, de navolgende oplossing uitgekozen: De Olympische Spelen 1940 zullen een feest worden, dat in mensch en volk den wensch tot wederzijdsch begrijpen versterkt en als een ideaal des vredes over de van tegenstrijdigheden en wantrouwen vervulde wereld staat.’

Het Olympisch Stadion van Helsinki tijdens de bouw

Winteroorlog

En toen viel de Sovjet-Unie zonder oorlogsverklaring Finland binnen, op 30 november 1939. ‘Minder dan een jaar lag voor ons tot de vreedzame opening van dit feest,’ aldus het Finse organisatiecomité, ‘toen het bolsjewistische Rusland al zijn overeenkomsten met Finland verbrekend, den verrassenden, brutalen aanval tegen ons vreedzame volk ondernam. Zijn moorddadige gevoelens toonde het tegelijk, toen het de Olympische Stad bombardeerde, vrouwen en kinderen met machinegeweren vermoordde en zijn doel openbaarde onze zefstandigheid door bloed en vuur te vernietigen. Het Finsche volk staat thans gewapend om die onafhankelijkheid te verdedigen.’

Zelfs tijdens deze Winteroorlog gingen de voorbereidingen voor de Spelen door. Er werden nog gewoon kaartjes verkocht voor de wedstrijden! Toch bleek al snel dat doorgang van deze Spelen niet was vol te houden, ondanks een oproep van de Finnen om wereldwijde steun. ‘Wij roepen onze sportkameraden en sportbeoefenaren in alle deelen der wereld op, in deze oogenblikken Finland te gedenken, het land dat de organisatie der Spelen toevertrouwd werd, het land dat met inspanning van al zijn krachten zich de moeite gaf, deze vereerende opdracht zoo goed mogelijk te vervullen en dat nu plotseling door een grootmacht uit machtsbegeerte, brutaal en rechtloos aangevallen werd.’

Vergeet ons niet, was het einde van deze smeekbede. ‘Zal deze mededeeling van het Organisatiecomité de laatste zijn? Het ligt aan U sportsmen der geheele wereld, of deze vraag met „ja” of „neen” beantwoord zal worden.’

Feest van de sport

Het werd ‘neen’, want ruim een maand later trok in ieder geval Nederland zich al terug. “Is het verantwoord thans een ploeg jonge menschen geruimen tijd uit te zenden, ver weg van eigen land?” stelde NOC-voorzitter Alphert Schimmelpenninck van der Oye de retorische vraag. “Bovendien: het karakter van de Olympische Spelen moet zijn een verbroederingsfeest, een feest van de sport, een feest van de jeugd der geheele wereld. En is dit mogelijk in dezen tijd? Is het verantwoord thans een ploeg jonge menschen geruimen tijd uit te zenden, ver weg van eigen land?”

In plaats daarvan overwoog het NOC om Nationale Spelen te houden in de zomer van 1940, net zoals in 1916 toen de Spelen van Berlijn vanwege de Eerste Wereldoorlog werden afgelast. Dit voornemen werd overigens nooit uitgevoerd, omdat kort daarna Nederland zelf ook de oorlog werd ingezogen.

IOC-voorzitter De Baillet-Latour zei in diezelfde tijd desgevraagd dat hij al een tijd geen contact meer had gehad met de Finse organisatie. De beslissing om het evenement af te lasten, lag volgens deze bestuurder geheel in Helsinki. “Het staat het Finsche comité geheel vrij een beslissing te nemen.”

Op 22 april 1940 gebeurde dat dan ook. De Olympische Spelen van 1940 werden afgelast. Pas acht jaar later was de volgende editie, in Londen.