In het Groningse dorp Westerwijtwerd werd meer dan 300 jaar geleden baanbrekend onderzoek gedaan naar de Olympische Spelen

In 1732 verscheen een opmerkelijk boek over de Olympische Spelen. Er is maar weinig bekend over de schrijver Theodorus Antonides, een theoloog uit de provincie Groningen.

Theodorus Antonides, afbeelding via de Groninger Archieven

Lennart van den Broek uit Bennekom is gefascineerd door de Olympische Spelen. Zijn interesse begon als kind toen zijn vader hem een shirt gaf van de Olympische Spelen van 1972 in München. In de jaren daarna legde hij een grote boekencollectie aan.

Eén van zijn topstukken was een werk van Theodorus Antonides, met de zeer lange titel Olympia, dat is Olymp-speelen der Grieken, nagebootst van den Romeinen, uit oude Griekse en Romeinse schryvers opgehaalt – hier downloaden. Dit boek uit 1732 is dan ook van grote historische waarde, aldus Onno van Nijf, hoogleraar Oude Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. In 2021 besprak hij Olympia in een lezing van de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen.

Om te beginnen is dit het oudste Nederlandstalige werk over de Olympische Spelen en alleen dat al is bijzonder. Daar blijft het niet bij, want volgens Van Nijf is het zelfs de eerste olympische publicatie in een volkstaal geweest – dus niet in het Oudgrieks of Latijn. De beschikbare kennis uit de klassieke teksten werd zo omgezet in een levende taal. Antonides bouwde een brug tussen de antieke sportcultuur in Olympia en de wederopleving van de Olympische Spelen in de negentiende eeuw, als vanzelfsprekend zonder dat hij zich dat zelf realiseerde.

Onophoudelijke vlijt

Dit eeuwenoude werk is daarmee een sleutelstuk in de sportgeschiedenis, maar toch is er maar heel weinig bekend over Antonides. We weten nog net dat hij in 1647 werd geboren in het Groningse Farmsum. Hij was predikant in het nabijgelegen Westerwijtwerd en publiceerde tijdens zijn leven veel theologische werken. Volgens tijdgenoot P. Rabus was deze theoloog ‘van onophoudelijken vlijt’.

Als afleiding bestudeerde Antonides ook Griekse en Latijnse teksten over de Olympische Spelen, wat leidde tot zijn publicatie. Hij maakte het alleen zelf niet meer mee, want pas zeventien jaar na zijn dood brachten zijn zonen Antonius en Meinardus dit boek uit. Met succes, want een jaar later verscheen een tweede editie. In 1750 werd het nog steeds verkocht, blijkt uit een advertentie in de Opregte Groninger Courant.

Daarna verdween dit werk uit het zicht. In 1984 was er een hernieuwde belangstelling vanwege een fotomechanische heruitgave, maar die luwde snel. ‘Dat men Olympia van Antonides niet in literatuurstudies tegenkomt,’ merkte Hidde van der Ploeg toen op in NRC Handelsblad, ‘moet misschien toegeschreven worden aan het feit dat het boek niet is geïllustreerd.’

Zoektocht

Enkele jaren geleden deed Van den Broek afstand van zijn complete boekencollectie. Hij verkocht zelfs het werk uit 1732, waarvan vermoedelijk nog maar drie tot vijf exemplaren in omloop zijn.

“Ik kreeg daar verschrikkelijk spijt van,” zegt hij nu. Hij ging opnieuw op zoek naar een origineel exemplaar en slaagde daar nog in ook. Tijdens deze zoektocht groeide zijn fascinatie voor Antonides. “Waarom bracht een predikant een boek uit over de klassieke Olympische Spelen, die als heidens werden beschouwd?”

Van den Broek zocht naar aanwijzingen in archieven, maar ging ook op reis naar Farmsum, Westerwijtwerd en Menkemeer, waar Antonides waarschijnlijk zijn laatste rustplaats vond. Het schiet niet op: “Helaas geen spoor van Theodorus Antonides gevonden.”

Hij is daarom nog lang niet klaar en is daarom nog steeds geïnteresseerd in aanwijzingen naar dit belangrijke Nederlandse sportboek uit de achttiende eeuw. Tips en aanvullingen zijn welkom via Olympia.co.nl.