Koningin Wilhelmina weigerde in 1928 om als staatshoofd de openingsceremonie bij te wonen van de Olympische Spelen in haar eigen land

Koning Willem-Alexander is aanwezig bij de openingsceremonie van de Olympische Spelen in Parijs. Pas onder zijn bewind is het traditie geworden om die bij te wonen als staatshoofd van Nederland.

Prins Hendrik, midden, brengt een bezoek aan het Olympisch Stadion in aanbouw. Foto via het Stadsarchief Amsterdam

Leden van het Nederlandse koningshuis speelden een belangrijke rol bij de Olympische Spelen van 1928 in Amsterdam. Prins Hendrik toonde al tijdens de voorbereidingen veel belangstelling.

Het geslacht Friedrich van Mecklenburg

De historische band tussen sport en de koninklijke familie gaat ver terug, ook bij de olympische beweging. Zo was prins Hendrik in 1907 beschermheer van een vergadering van het IOC in Den Haag – de eerste activiteit van deze organisatie op Nederlandse bodem. Pierre de Coubertin, de geestelijk vader van de moderne Olympische Spelen, stelde deze steun op prijs: “Hij verzocht dank over te brengen voor ’s Prinsen belangstelling en wijdde eenige hartelijke woorden aan H.M. de Koningin.”

Hendrik liet zich daarna graag zien bij huldigingen en feesten, zoals bij een lunch in 1912 ter ere van de Nederlandse schermers, die op de Olympische Spelen in Stockholm twee bronzen medailles hadden gewonnen. “Met veel genoegen”, opende Hendrik deze bijeenkomst, “heb ik gevolg gegeven aan de vriendelijke uitnoodiging van den Nederlandschen Amateur-Schermbond om mede hulde te brengen aan de équipe, die in Stockholm zoo kranig Nederland heeft vertegenwoordigd.”

Deze interesse van Hendrik voor de olympische sport deelde hij met zijn broer, hertog Adolf Friedrich van Mecklenburg. In 1926 werd Adolf zelfs lid van het IOC, zodat het bijzonder aannemelijk is dat de Nederlandse koninklijke familie al bijna honderd jaar lang weet wat er speelt binnen de internationale sport – ruim zeventig jaar voordat prins Willem-Alexander toetrad tot het IOC. Prins Hendrik hoefde dat alleen maar aan zijn broer te vragen.

Met grote regelmaat verscheen Hendrik in Amsterdam om de vorderingen te aanschouwen van de bouw van het Olympisch Stadion. In 1927 mocht hij de eerste steen leggen en in de maanden erna leidde Jan Wils hem een aantal keer rond.

Prins Hendrik legt de eerste steen van het Olympisch Stadion

Verder verrichtte de prins de officiële opening van de Olympische Spelen, wat vanwege zijn onverstaanbare Duitse dialect alleen door weinig toeschouwers werd begrepen. Dat hij deze handeling verrichte was niet de bedoeling, omdat zijn vrouw dat moest doen.

Protocol

Op 6 februari 1928 was er nog geen vuiltje aan de lucht, aldus het Nieuwsblad van het Noorden: ‘Zooals bekend schrijft het Olympisch Protocol voor, dat het hoofd van den staat de officieele opening van de Olympische Spelen persoonlijk zal bekrachtigen. Het organiserende comité zal natuurlijk niet in gebreke blijven H. M. de Koningin uit te noodigen en zeer waarschijnlijk zal H. M. aan deze uitnoodiging gevolg geven.’

Nog diezelfde week werd dit bericht alweer ontkend. ‘Men deelt ons mede’, schreef dagblad Het Centrum op 9 februari, ‘dat te bevoegder plaatse niets bekend is omtrent hetgeen in verschillende dagbladen gemeld werd betreffende het aandeel, dat de Koningin zal nemen in de opening der Olympische Spelen te Amsterdam.’

Enkele maanden later bevestigde Wilhelmina definitief dat ze vanwege een bezoek aan Noorwegen niet aanwezig zou zijn bij de plechtigheid in Amsterdam. Zij liet zich vervangen door haar echtgenoot en brak daarmee met het protocol van het IOC.

Op 2 juni stond de Nieuwe Rotterdamsche Courant stil bij deze pijnlijke affaire. ‘Men tast nog steeds in het duister omtrent de reden en men heeft hier en daar niet geschroomd op weinig delicate wijze uiting te geven aan de ontstemming van deze beslissing.’

Iedereen riep maar wat. Zo waren er mensen, die zeker wisten dat de boycot verband hield met het ‘goddelooze’ van de Olympische Spelen. Vrouwen mochten hier tenslotte aan meedoen als volwaardige sporters en alsof dat nog niet erg genoeg was eerbiedigden de olympiërs niet eens de zondagsrust! Een ander zei weer dat de koningin ontstemd was over het olympisch protocol, dat haar dwong om de opening te verrichten zonder haar vooraf te vragen of ze hier wel behoefte aan had.

’We kunnen ons zoo voorstellen’, dacht de N.R.C. hardop na, ‘dat er een staatshoofd is met de fierheid om autocratischer te zijn dan de samenstellers van dit protocol en de beslissing aan zich te houden.’

In 1994 schreef Parool-journalist Paul Arnoldussen een boek over Amsterdam 1928, waarin hij aantoonde dat Wilhelmina inderdaad boos was geweest op het IOC, dat meende zelfstandig de datum te kunnen bepalen waarop de koningin geacht werd te verschijnen. Het staatshoofd weigerde om in haar eigen land ergens te verschijnen op bevel van een buitenlandse organisatie en vertrok vlak voor de openingsceremonie naar Noorwegen. Dat ze daarbij een protocol schond van het IOC maakte haar niet uit. Haar echtgenoot nam het wel even over.

Koele gereserveerdheid

Wilhelmina heeft zich later wel enige malen laten zien tijdens de Olympische Spelen. Ze organiseerde verder een diner in het Paleis op de Dam, waarvoor tien deelnemers per olympische delegatie waren uitgenodigd. Haar schoonbroer Adolf was er ook. Verder bezocht ze het turnen, de paardenraces en de slotdag, waarop ze de gouden medailles uitreikte.

Tijdens die slotbijeenkomst toonde het Nederlandse publiek nog even snel zijn onvrede over de afwezigheid van de koningin bij de openingsceremonie. Volgens het socialistische dagblad Voorwaarts betraden Wilhelmina en koningin-moeder Emma vlak na elkaar het stadion om plaats te nemen op de koninklijke tribune. Bij de binnenkomst van de koningin reageerde het publiek uiterst gereserveerd, waar Emma een staande ovatie kreeg. Voorwaarts: ‘Bij de eerste koele gereserveerdheid, bij de laatste hartelijk, toegenegen applaus. Dat moet wel te denken gegeven hebben.’ De koningsgezinde kranten schreven er geen woord over.

Koninklijk bezoek

Hendrik bleef tot zijn dood in 1934 een gerespecteerd man in de Nederlandse sport. Zijn koninklijke rol werd kort daarna overgenomen door prins Bernhard, die op de Olympische Winterspelen van 1936 in Garmisch-Partenkirchen was gekoppeld aan prinses Juliana. Hij was met grote regelmaat in stadions te vinden – als bezoeker of als deelnemer bij een hippisch onderdeel.

Ondertussen bleef Adolf Friedrich van Mecklenburg actief in de Duitse sport, vanaf 1933 als overtuigd nationaalsocialist. Het werd hem blijkbaar niet nagedragen, want in 1949 werd hij voorzitter van het net opgerichte West-Duitse Olympische Comité. In zijn eerste rede in die functie deed hij de opmerkelijke uitspraak dat de Spelen van 1936 in Berlijn niet voor nazipropaganda hadden gediend. Zelfs dat werd hem niet nagedragen, want hij bleef tot 1956 lid van het IOC.

Na de weigering van Wilhelmina om als Nederlands staatshoofd een olympische openingsceremonie bij te wonen duurde het tot 2014 totdat dit eindelijk voor de eerste keer gebeurde. Koning Willem-Alexander bezocht toen in die hoedanigheid de Winterspelen in Sochi – iets waar hij later spijt van heeft gekregen vanwege zijn biertje met Poetin. De koning had toen beter in Noorwegen onder kunnen duiken, net als zijn overgrootmoeder in 1928.