De 25e sterfdag van Jannes van der Wal

Op 24 september 1996 stierf dammer Jannes van der Wal. Zijn tv-optreden bij Mies Bouwman was een dieptepunt in zijn loopbaan.

Jannes van der Wal in 1986. Foto Rob Bogaerts via Nationaal Archief

Door Wiep Idzenga

Het is december 1982 en in een Hilversumse tv-studio heeft dammer Auke Scholma prima zicht op Jannes van der Wal. Die zit bij ‘Mies’ aan tafel, het programma waar op zaterdagavond half Nederland naar kijkt. Enkele uren ervoor heeft Scholma zijn kameraad en collega van Schiphol gehaald. Van der Wal is een dag eerder wereldkampioen dammen geworden in Brazilië.

Voor het grote publiek is de kleine, bleke Fries volstrekt onbekend. Er is op een van de twee televisienetten wel eens aandacht besteed aan de sport met de twintig zwarte en twintig witte schijven, maar dan ging het over Ton Sijbrands en Harm Wiersma, Nederlands bekendste en succesvolste dammers.

Van der Wal heeft op zijn beurt geen idee waarin hij terecht gekomen is. Op zijn Groningse studentenkamertje staat geen radio of televisie. Van Mies Bouwman heeft hij nog nooit gehoord. Na een doorwaakte, Braziliaanse nacht vol alcohol is hij bovendien blij dat hij zit. Hoe gezellig de dammers het in de nachtclubs van Sao Paolo hebben gehad, zal pas weken later blijken.

Op dit moment zien de kijkers slechts een onhandige, schuchtere jongeman in een blauw-grijs, flanellen overhemd die door een vierkante bril Mies’ geschuif met de microfoon gadeslaat. Dan stelt ze haar eerste vraag: ‘Hoe voel je je?’

Met een zwaar Fries accent vertelt Jannes dat hij zich leeg voelt, geen doel meer heeft. Hij wil altijd hogerop en dat kan nu niet meer. Als Mies Bouwman vraagt of er niks hoger is dan het WK, kijkt Jannes verbaasd de zaal in. ‘Nou ja,’ probeert hij dan, ‘het heelal of zo, maar ik weet niet wat eh…’ Het publiek lacht.

‘En dat is ook moeilijk, misschien nog wel moeilijker?’ vraagt Mies aarzelend. Ze lijkt de greep op het gesprek al volledig kwijt te zijn, zeker als Jannes antwoordt niet te weten of ze ‘verderop ook dammen’, maar dat hij wel nieuwsgierig is. Mies bestudeert haar papiertje en vraagt de dammer hoe lang hij al damt. Jannes weet het niet precies, maar toch al ‘een hele poos.’

Een fractie later blaast Jannes door zijn neus in de microfoon en valt terug in zijn stoel. Hij voelt aan zijn kin, lacht en kijkt zwijgend naar Mies. Hoorde hij het goed? Vroeg ze nou echt hoe oud hij is?

Onthutst kijkt Auke Scholma naar het podium. Hij kent zijn vriend en leeftijdsgenoot Jannes als geen ander – sinds hun twaalfde hebben ze ontelbare uren boven het dambord gehangen – en begrijpt zijn verwarring. Het wemelde voor de uitzending van de gastvrouwen, producers, cameramannen en redacteuren. Had er nou niemand even uitgezocht wat Jannes’ geboortedatum was? Scholma schudt zijn hoofd.

Jannes doet dat niet maar zwijgt, tot hilariteit van Mies en het publiek. De koningin van de Nederlandse televisie heeft het op een giechelen gezet. ‘Die Jannes moet de hele tijd lachen hoor. Je ziet het niet altijd, maar hij lacht wel,’ zegt ze tegen de mensen in de zaal, alsof er een kleuter naast haar zit en niet de nieuwbakken wereldkampioen dammen. Als Jannes wat wil zeggen vraagt Mies opnieuw naar zijn leeftijd. ‘Waarom is dat een vreemde vraag, Jannes? Wil je eerst dat ik het zeg of zo?’

In een woning in Noord-Nederland zit Harke van der Wal verslagen op de bank. Hij heeft de parodie op een gesprek tussen Mies en zijn één jaar jongere broer tot het einde toe gekeken. Veel was er niet meer uitgekomen. Jannes zweeg vooral, had naar het publiek gelachen en ernstig naar Mies gekeken, om te ontdekken of hij misschien in het ootje werd genomen. Er was geen belangwekkende vraag meer gesteld. Harke duwt nijdig de televisie uit. ‘Pfff, Mies de beroemde interviewer. Wat een afgang.’

Bouwman lijkt zelf ook niet blij te zijn met het gesprek, want hoewel ze het in 2011 ‘prachtige televisie’ noemt – ‘die schat van een jongen helemaal geen woord uitbrengend’ – mag het van haar nooit meer uitgezonden worden. Een keuze met financiële consequenties, want als freelancer verdient Mies aan de vertoonde beelden.

Na afloop van het interview, dat op maandag hét gesprek op de werkvloer is, wordt er in de studio niet meer omgekeken naar Van der Wal en Scholma. Alleen acteur en medegast Jan Blaaser heeft een vriendelijk woord over voor de Friezen. Hij belooft zelfs een clublied te schrijven voor hun damclub Fivelgo uit Appingedam. Als de twee na afloop per trein terugreizen naar Groningen ontdekken ze direct de impact van televisie. Was Jannes eerder op de dag nog de zesde Nederlandse wereldkampioen dammen – na Hoogland, Springer, Roozenburg, Sijbrands en Wiersma – nu is hij die zwijgende excentriekeling bij Mies.