Het grootste verraad van de sport: de Joodse Ben Bril werd opgepakt door zijn boksvriend

In het Amsterdamse Carré is maandagvond de Ben Bril Memorial. Op de bijhorende website wordt niet uitgelegd wie Bril dan wel was. 

De Nederlandse boksploeg op de Olympische Spelen van 1928 in Amsterdam, verkleed in Volendams gewaad. Boven, van links naar rechts: instructeur Ploeger, Jansma (trainer), Steenhorst (trainer), Miljon, Blommers, Olij. Onder, vlnr: burgemeester Kolfschoten, Van Klaveren, Baan, Bril

De Amsterdamse bokser Sam Olij had in 1928 de eer om de Nederlandse vlag te dragen tijdens de openingsceremonie van de Olympische Spelen in zijn eigen stad. Nog geen twintig jaar later werd hij ter dood veroordeeld wegens oorlogsmisdaden als Jodenjager. Zijn Joodse boksmaat Ben Bril was één van zijn slachtoffers.

Jan Olij

Op 4 maart 1940 waren de finales van de Amsterdamse bokskampioenschappen. Ben Bril van het Amsterdamse Olympia werd daar kampioen in het weltergewicht. Winnaar van het zwaargewicht was zijn teamgenoot Jan Olij, zoon van Sam. Twee maanden later werden deze clubgenoten elkaars doodsvijanden.

De Joodse Ben Bril en Sam Olij waren al jarenlang de beste boksers van Olympia. Bril was twaalfvoudig kampioen van Nederland. Olij werkte als politieagent in Amsterdam. In 1928 zaten ze in het nationale boksteam op de Olympische Spelen in Amsterdam, waar Olij tijdens de openingsceremonie zelfs de Nederlandse vlag droeg.

In de jaren erna trainden en sporten ze samen en kwamen ze uit voor het nationale amateurteam. Bril nam dan altijd de lekkerste broodjes mee, als eigenaar van een broodjeswinkel in Utrecht. Ook Jan Olij werd een goede bokser en verkeerde vaak in het gezelschap van Bril. Net als zijn vader was hij politieagent.

Tweede Wereldoorlog

Op 31 maart 1940 stopte Bril als wedstrijdsporter. Hij voelde aankomen dat het niet lang meer zou duren voordat zijn familie geen plaats meer mocht nemen op de eerste rij bij zijn wedstrijden. De familie Olij koos na de Duitse inval juist openlijk de kant van de Duitsers. Voor de communisten was dat geen verrassing, want die hadden al in 1931 voor Olij gewaarschuwd nadat hij in het Amsterdamse Tuindorp enkele arbeiders had mishandeld. ‘Een toonbeeld van brute kracht. Kameraden, breekt met deze parasieten en laat ze u geen woord waard zijn.’ Honderden demonstranten verzamelden zich daarna bij het huis van de familie Olij.

In 1942 was Jan Olij zelfs betrokken bij de arrestatie van Bril en zijn gezin, zijn vrouw Celia en zoon Albert. Olij zette het pistool op het hoofd van Albert en dreigde te schieten als Bril hem zou aanvallen. ‘Plicht is plicht,’ zei hij. Vader Sam was daarna één van de bewakers van Bril om te voorkomen dat hij zou ontsnappen. Via kamp Vught en Westerbork belandde het gezin Bril in Bergen-Belsen, maar de gezinsleden overleefden allemaal, in tegenstelling tot 182 andere familieleden.

Dit gedrag van vader en zoon Olij is daarmee één van de ergste vormen van verraad in de hele Nederlandse sportgeschiedenis. Deze familie steeg daardoor wel in aanzien in eigen kring, onder meer door een gedicht van Sam in 1943 in het nationaalsocialistische tijdschrift Het Rechtsfront. ‘Ik ben trotsch op mijn afkomst / Ik ben trotsch op mijn stamboom / In mij stroomt het bloed van den fieren Germaan.’ Met als uitsmijter: ‘’t Is Mussert of Moskou, dat is U toch klaar?’

Aan het eind van de oorlog was het gezin Olij zeer berucht als de grootste Jodenjagers van ons land. Enkele dagen na de Bevrijding werden Sam en Jan daarom aangehouden. ‘De door iederen Amsterdammer gehate fascistische politieagent en mensenjager Sam Olij is met zijn zoon in een café in Landsmeer gegrepen.’

Ruim twee jaar later volgde de rechtszaak waarin Sam tot de doodstraf werd veroordeeld, wat later in vijftien jaar cel werd omgezet. In 1954 kwam hij vervroegd vrij, waarna hij al meteen bij een boksdemonstratie in Landsmeer werd gezien – tot grote ontzetting van de aanwezigen. ‘Hoe is dit mogelijk?’, vroeg een ooggetuige zich af in Het Parool.

Ben Bril en zoon Albert hebben Sam Olij daarna nog één keer gezien tijdens een zeiltocht op de Loosdrechtse Plassen, enkele weken na zijn vrijlating, zo schreef Ed van Opzeeland in de biografie van Bril. ‘Daar vaart de man die al je ooms heeft vermoord,’ zei Bril tegen Albert, waarna een woeste achtervolging begon. Olij ontsnapte maar net. ‘Anders hadden we hem verzopen,’ aldus Ben Bril. ‘Slecht voor de waterkwaliteit ongetwijfeld, maar dat was mij het wel waard geweest.’

Sam Olij is overleden in 1975. Bril stierf in 2003.