Wanneer kreeg Nederland zijn eerste commerciële sportzender?

Er zijn tegenwoordig sportzenders in overvloed. Nog voordat Eurosport op het toneel verscheen, beschikten Nederlandse huishoudens reeds over een sportkanaal: Screensport. Rijswijk heeft in november 1987 de primeur.

Door Dirk Maas

Themazenders zijn begin jaren tachtig een onbekend fenomeen in Europa. De Verenigde Staten lopen op dat gebied mijlenver voor. Zo ontstaan in de tweede helft van de jaren zeventig de sportkanalen ESPN en SportsChannel. ESPN, geïnteresseerd in de Europese tv-markt, steunt het initiatief van Bob Kennedy, die in 1981 Screensport opricht. Met de steun van aandeelhouders ABC/Capital Cities (waarvan ESPN deel uitmaakt) begint Screensport in maart 1984 met uitzenden. Screensport lijdt in zijn eerste jaar zware verliezen mede omdat de bekabeling in Engeland niet zo vlot verloopt als gewenst. Kennedy laat zijn oorspronkelijke plan, zich uitsluitend richten op de Britse markt, varen en probeert op het Europese vasteland voet aan de grond te krijgen. Screensport slaagt erin om in Zweden en Finland een voet tussen de deur te krijgen, maar de financiële situatie verslechtert. De aandeelhouders zijn het zat om steeds naar de roep om meer geld te luisteren.

Begin 1986 wordt WH Smith de nieuwe eigenaar van Screensport. ABC/Capital Cities en Bob Kennedy worden uitgekocht. WH Smith, van oorsprong een kantoorboekhandelketen, start in 1983 een televisietak: WH Smith Television Group (vanaf 1989 WHSTV). WH Smith-directeur Francis Baron heeft hoge verwachtingen van satelliet-tv waarmee in Europa in 1982 van start wordt gegaan met de Britse zender Satellite Television, dat een jaar later wordt overgenomen door mediamagnaat Rupert Murdoch en omgedoopt wordt in Sky Channel. Via een schotel, die in de loop van de jaren tachtig drastisch in prijs daalt, of de kabel kan de kijker kiezen uit een ruimer aanbod aan zenders. Barron doet in augustus 1987, in een interview met NRC Handelsblad, een voorspelling die van een vooruitziende blik getuigt: “Het is niet meer de politicus die beslist wat de kijker te zien krijgt, maar de consument zelf. Daarom zijn gespecialiseerde kanalen voor ons zo interessant. Zij bieden de consument dagelijks op een vastgesteld tijdstip het soort programma dat hij of zij wenst. Daarin ligt hun kracht.”

Francis Barron twijfelt er niet aan dat Screensport een succes gaat worden in Nederland. In een interview met De Telegraaf in augustus 1987 laat hij optekenen: “Men klaagt over de gebrekkige cameravoering van Studio Sport en men vindt het aantal sportuitzendingen veel en veel te weinig. Voor Screensport hebben veel Nederlanders graag een tientje tot twaalf gulden over.”

Screensport slaat echter niet aan in de Nederlandse huishoudens. Sky Channel daarentegen is een stuk succesvoller. Sky biedt zijn programma’s gratis aan de Nederlandse kabelexploitanten aan omdat Sky zijn inkomsten uit advertentiegelden haalt. De inkomsten van Screensport komen voor de helft uit abonnementen. Reclame-inkomsten zijn van ondergeschikt belang: per uur wil Screensport maximaal twee minuten reclame hebben.

Voor Screensport moet de consument geld neertellen omdat die zender onvoldoende gesponsord wordt. De verwachting dat Nederlanders graag een tientje tot twaalf gulden over hebben voor de sportzender blijkt te optimistisch zijn ingeschat.

Screensport bereikt eind 1989 via de Astra-satelliet meer kijkers, van 1 miljoen in 1988 naar vier miljoen in 1989.

In het najaar van 1988 gaat het management van WH Smith Television Group tot een koerswijziging over. Het Engels wordt als een barrière gezien voor de kijkers op het Europese vasteland. Daarom wordt besloten ook uit te gaan zenden in het Frans, Duits en Nederlands. In 1988 verschijnt het Franstalige kanaal TV Sport, in 1989 het Duitstalige Sportkanal en een jaar later het Nederlandstalige Sportnet. Screensport, TV Sport, Sportkanal en Sportnet vallen onder The European Sports Network (TESN) dat op zijn beurt deel uitmaakt van WHSTV. Partners van TESN zijn onder meer ESPN en Canal Plus.

Screensport is begin 1989 niet meer de enige sportzender op de kabel of satelliet. De lancering van de Astra-satelliet in december 1988 zorgt voor een grote verschuiving in het tv-landschap. Rupert Murdoch, de grote baas van Sky, doopt Sky Channel begin 1989 om in Sky Television Network en lanceert vier zenders (Sky Channel, Sky News, Sky Movies en Eurosport) die via de Astra-satelliet worden uitgezonden.

Eurosport, dat op 5 februari 1989 van start gaat, is een samenwerkingsverband van de Europese publieke omroepen (EBU) en Rupert Murdoch . De EBU concludeert dat de 16 bij de EBU aangesloten Europese publieke zenders (de NOS hoort daar niet bij) bij elkaar slechts 15 procent van alle sportwedstrijden die zij mogen uitzenden daadwerkelijk aan de Europese kijker aanbieden. Het grote restant kan op een pan-Europese sportzender (Eurosport) worden geplaatst.

Screensport bereikt eind 1989 via de Astra-satelliet meer kijkers, van 1 miljoen in 1988 naar vier miljoen in 1989. Eurosport begint op 16 oktober 1989 met Nederlandstalige uitzendingen. Sportnet start op 5 februari 1990.

Begin 1990 ontwikkelt zich een felle concurrentiestrijd tussen Sportnet en Eurosport. Eurosport schendt volgens WH Smith de regels van het mededingingsrecht. Het oogmerk van beide zenders is, naar mening van WH Smith, winst te maken. Eurosport doet zich echter voor als een publieke omroep om zodoende niets te hoeven betalen voor het doorgeven van zijn programma’s aan de kabelexploitant. Sportnet moet wel geld betalen en is van mening dat Eurosport geen recht heeft op een uitzonderingspositie.

Sportnet biedt het dubbele van wat Eurosport bereid is te betalen en daardoor kiezen vele gemeenten voor Sportnet op de kabel. Gevolg is dat Eurosport twee van zijn vier miljoen kabelaansluitingen verliest. Sportnet zit dan op anderhalf miljoen aansluitingen. Eurosport keert terug op de kabel nadat kijkers herhaaldelijk oproep doen aan gemeenten om Eurosport weer toe te laten.

In Engeland lijden Sky Television en zijn concurrent British Satellite Broadcasting (BSB) zware verliezen in 1990. Beide zenders fuseren eind van dat jaar tot BSkyB. Sky neemt de sportzender The Sports Channel van BSB over. De sportzender krijgt in april 1991 een nieuwe naam: Sky Sports.

Rupert Murdoch laat Eurosport vallen ten koste van Sky Sports. Eurosport moet daarom op zoek naar een nieuwe partner.

De zender wordt in mei 1991 korte tijd op zwart gezet. De Europese Commissie oordeelt in februari dat Eurosport aan kartelvorming doet doordat deze sportzender het alleenrecht heeft op tv-beelden van de EBU. De monopoliepositie van Eurosport zorgt ervoor dat Screensport, dat de klacht indient, uit de markt wordt gedrukt.

Eurosport krijgt tot 6 mei de tijd om de illegale situatie (kartelvorming van een commerciële zender met publieke netten waardoor er sprake is van concurrentievervalsing) te beëindigen. Na het wegvallen van Sky, dat in april 1991 uit Eurosport stapt, hoopt Eurosport met een joint venture met de Franse publieke zender TF 1 weer snel terug te keren. Dat samenwerkingsverband komt er, maar niet voor 6 mei. Door het tijdelijke wegvallen van Eurosport groeit het aantal aansluitingen van Sportnet: van 2 miljoen naar 3,5 miljoen. Eurosport keert op 22 mei terug als de joint venture met TF 1 bekrachtigd is.

Ondanks de groei van Sportnet is er bij TESN geen sprake van een feeststemming. TESN komt in augustus 1991 in andere handen terecht. WH Smith doet al zijn tv-activiteiten van de hand omdat het niet lukt om winst te maken. TESN wordt door WH Smith overgedragen aan een consortium bestaande uit ESPN, Canal + en Générale d’Images (WHSTV’s partners bij TESN) en ABC/Capital Cities.

Sportnet en Eurosport lijden in 1992 zware verliezen van respectievelijk 70 miljoen en 30 miljoen gulden. De verschillende partijen behorende tot het consortium, inmiddels genaamd European Television Networks (ETN), zetten verschillende toekomststrategieën uiteen. De Amerikanen pleiten voor een pan-Europese aanpak voor Screensport en aanverwante zenders, de Fransen willen het sportnetwerk opdelen in lokale zenders. Uiteindelijk wordt besloten tot een fusie met Eurosport. Sportnet zendt op 28 februari 1993 voor het laatst uit. Eurosport is bijna 25 jaar later een naam die staat als een huis, Screensport en zijn aanverwante zenders vormen een haast vergeten episode in de tv-geschiedenis.