De Rotterdamse zwemlegende Rie Mastenbroek brak door op het EK zwemmen van 1934

Rie Mastenbroek werd een olympische grootheid in 1936 in in Berlijn met drie keer goud. Twee jaar eerder al had ze op het EK zwemmen laten zien hoe goed ze was, zo schreef Marian Rijk in haar boek Vergeten goud – hier kopen.

Rie Mastenbroek in 1936, via het Nationaal Archief

Door Marian Rijk

De vijftienjarige Rie Mastenbroek wordt door de KNZB opgenomen binnen de Nederlandse afvaardiging aan de Europese kampioenschappen, die van 12 tot en met 19 augustus 1934 plaatsvinden in het Duitse Maagdenburg. In de aanloop naar het Europese toernooi breekt de Rotterdamse zwemster Willy den Ouden verschillende wereldrecords op vrije-slagafstanden. Ze is prima in vorm.

Voor Rie is het Europees kampioenschap het eerste grote internationale toernooi waaraan ze mag deelnemen. Ze is nog nooit zo lang van huis geweest: tien dagen weg uit Rotterdam, weg van haar moeder, maar met Ma Braun, haar coach.

De trein brengt Rie en de andere zwemmers uit het Nederlandse team naar Maagdenburg. De afgelopen weken is Rie afgevallen – zomaar vijf kilo. Ze weet niet hoe het komt, want ze eet zoals ze van Ma moet. Tijdens de treinreis wordt duidelijk waarom haar lichaam van slag is: ze menstrueert voor het eerst. Rie heeft geen idee wat er aan de hand is en Ma toont geen begrip voor haar ongemak. Over typische vrouwelijke lasten wordt in die tijd niet openlijk gesproken en een vorm van medische begeleiding van sportvrouwen bestaat evenmin. Er zijn geen hulpmiddelen, geen pil, geen tampons. Zelfs maandverband is nog iets uitzonderlijks en is niet eenvoudig te krijgen; vrouwen gebruiken veelal windsels en laten de natuur haar gang gaan.

Toch is er iemand die Rie helpt – een man nota bene. Twee jaar eerder heeft Rie bij de jeugdwedstrijden Holland-Frankrijk de waterpoloër Mas Schat uit Utrecht ontmoet, die speler was van het Nederlandse juniorenteam. Mas speelt inmiddels als waterpolo-international in de Duitse competitie. De achterhoedespeler van Hamburg kent de weg naar warenhuizen met medische materialen. Samen gaan ze de winkels af, en ook al weten ze beiden niet wat het Duitse woord voor ‘maandverband’ is, toch weten ze het te vinden.

De strenge kledingvoorschriften van de zwembond, die Rie erg overdreven vindt, komen haar nu wel goed uit. In haar degelijke zwarte zwempak met pijpjes en daaronder een zwembroek weet ze haar menstruatie te verhullen. Willy maakt haar favorietenrol op de 100 meter vrije slag waar en wint goud in 1.07.1. Rie eindigt op een tweede plek, maar pakt goud op de 100 meter rugslag in 1.20.3. De Duitse zwemster Gisela Arendt wordt tweede en Puck Oversloot – óók Nederland – derde.

Op de 400 meter vrije slag staan Rie en Willy naast elkaar in de finale. Rie vertelt journalisten in de aanloop naar de race: ‘Ik zal proberen Willy te kloppen. Maar de hoofdzaak is, dat ook de tweede vlag een Hollandse is.’ Willy, de wereldrecordhoudster, ligt op tien meter voor de finish op kop, maar Rie zet een felle eindspurt in en de meisjes tikken op precies hetzelfde moment aan – in 5.27.4. –, waardoor de race onbeslist blijft. De wedstrijd moet volgens het reglement opnieuw gezwommen worden.

Willy weigert dat; ze houdt niet van druk en haar trainster mevrouw Van Wuyckhuise laat het rusten. Rie wil eigenlijk ook niet, maar ze moet van Ma. En als Ma iets wil, gebeurt het. Zo gaat het goud naar Rie en wordt Willy tweede. Tijdens de huldiging trekt Rie Willy kameraadschappelijk, ondanks wat tegenstribbelen, bij haar op het hoogste platform. Als aandenken krijgt ze een fraaie witte vaas, gedecoreerd met paarse en roze bloemen, met aan een ketting om de hals een koperen plaatje met haar gewonnen afstand, de 400 meter crawl.

Op de estafette 4×100 meter vrije slag zwemmen de rivales samen voor de Nederlandse eer. Rie duikt na Jopie Selbach en Annie Timmermans het water in, vergroot de afstand en dan is het aan Willy om het af te maken. De Nederlandse meisjes, slechts veertien tot zestien jaar oud, winnen goud met een voorsprong van bijna negen seconden op de tweede, Duitsland. Rie heeft op het toernooi als jongste deelneemster met het zwaarste programma de meeste overwinningen behaald van het gehele deelnemersveld.

Ze is een ware sensatie. Als in de avond van 21 augustus de trein uit Maagdenburg in Utrecht aankomt noteert een journalist over de succesvolle Rie en haar teamgenootje Puck: ‘Als echt-Hollandse ondeugende meisjes verdrongen zij zich voor de ramen, precies als de schoolkinderen dat bij een eerste schoolreisje doen.’