Hilversum heeft nog precies een jaar voor een eerbetoon voor zwemster Nel van Vliet

Precies 99 jaar geleden werd zwemster Nel van Vliet geboren in Hilversum. Deze stad heeft daarmee nog een jaar om iets heel bijzonders te doen voor haar meest succesvolle sporter.

Nel van Vliet in 1950 in starthouding in het zwembad in de Kapelstraat in Hilversum. Foto Jacques Stevens via het Archief Gooi en Vechtstreek

Het officiële debuut van Nel van Vliet voor zwemvereniging De Robben was op 14 mei 1942. Twee jaar later moest zij tijdelijk stoppen vanwege een ziekte, maar onder begeleiding van Jan Stender boekte ze in de naoorlogse jaren grote successen. In zeer korte tijd zwom zij een enorme serie aan wereldrecords. Maar liefst zes werden in Hilversum zelf verbroken!

Sommige afstanden worden inmiddels niet meer erkend, maar op het moment zelf was dat nog wél het geval. Via een reconstructie heb ik zestien wereldrecords herleid, die overigens niet allemaal officieel werden erkend door de internationale bond.

Als bonus zwom Van Vliet in Londen ook nog twee keer een olympisch record op de 200 meter schoolslag.

Anni Kapell

Met al die wereldrecords deed Van Vliet de internationale zwembond FINA een enorm plezier, omdat ze enkele tijden had verbeterd die onder zeer dubieuze omstandigheden tot stand waren gekomen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog lag de internationale sport namelijk stil, waardoor de internationale sportbonden niet meer functioneerden als onafhankelijke organisaties, die de wedstrijden controleerden. Fanny Blankers-Koen verbrak in de oorlogsjaren weliswaar enkele wereldrecords, maar die werden niet erkend bij gebrek aan onafhankelijke waarnemers.

De FINA ging wél door met nieuwe wereldrecords, zoals die van Jopie Waalburg uit Amsterdam op de 400 en 500 meter schoolslag. ‘Naar wij vernemen,’ meldde Algemeen Handelsblad op 22 maart 1941, ‘heeft het bestuur van den Nederlandsche Zwembond bericht ontvangen, dat de F.I.N.A. de wereldrecords van Jo Waalberg over 400 en 500 meter schoolslag heeft erkend.’

Dat record op de 400 meter werd nog tijdens de oorlog verbeterd door Anni Kapell uit Duitsland, wat officieel werd geregistreerd. In de zomer van 1941 had nazi-Duitsland dan ook de macht overgenomen in de FINA met de aanstelling van Rijkssportleider Brewitz als president. ‘Met meerderheid van stemmen,’ werd daar nog bij vermeld, waar alleen maar het Duits-Italiaanse machtsblok mee werd bedoeld.

Zijn belangrijkste taak was het bijhouden van de wereldrecordlijst, een mooi propaganda-instrument voor de nazi-sport. Zo verbeterde Gisela Grass op 9 mei 1943 de beste tijd op de 100 meter schoolslag. Kapell had er ook drie, zo bleek op 13 juli 1944 bij de officiële FINA-lijst in de Nederlandsche Zwem- en Reddingsbond. Arthur Heina had twee wereldrecords bij de mannen, maar die waren allebei nog van vóór de oorlog.

Het absolute hoogtepunt van Nel van Vliet was haar gouden medaille op de Olympische Spelen van 1948 in Londen

Pijnlijk

In december 1945 werden Duitsland en Italië uit de FINA verwijderd, maar toch bleven de wereldrecords van Grass en Kapell gewoon staan. Pas in maart 1947 boog de FINA zich over deze merkwaardige situatie. ‘De FINA heeft medegedeeld,’ aldus De Waarheid, ‘dat het zwemrecord op de 400 meter schoolslag dat met 6 min. 8.3 sec. op naam staat van Anni Kapell niet erkend zal worden. Dit record werd gevestigd tijdens de oorlog en de daarbij vereiste formulieren zijn nooit in het bezit gekomen van de FINA.’

Dat de FINA twee jaar nodig had om in te zien dat er in de oorlogsjaren geen normale toestand heerste, is pijnlijk. De internationale bond had daarom veel geluk dat Van Vliet in de voorgaande jaren al enkele andere Duitse wereldrecords had verbroken, zodat de zwembond hier niet meer hoefde in te grijpen.

Zo was Van Vliet op 29 juli 1946 bij wedstrijden in Aalst sneller op de 100 meter schoolslag dan Grass. Vier maanden later zwom ze Kapell uit de boeken op de 500 meter schoolslag. Pas in maart 1947 greep de FINA zelf dus in, waarbij eindelijk de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog ongedaan werden gemaakt.

Olympische Spelen

Het absolute hoogtepunt van Van Vliet was haar gouden medaille op de Olympische Spelen van 1948 in Londen. Tegelijkertijd weet bijna niemand daar nog iets van, omdat we het bij dat evenement alleen maar hebben over Fanny Blankers-Koen.

Op het moment zelf stond Hilversum helemaal op de kop door de Van Vliet. Haar thuiskomst was een enorm feest, want door haar prestatie had deze stad bevestigd dat zij op dat moment toonaangevend was in het vrouwenzwemmen, zowel nationaal als internationaal.

Vandaag over een jaar is het de honderdste geboortedag van Van Vliet, waar Hilversum natuurlijk wel iets mee moet doen. Zoveel sporters heeft deze stad tenslotte niet gehad, die een olympische titel hebben gewonnen. De FINA mag dan een helpende hand toesteken om Van Vliet met terugwerkende kracht te bedanken voor het uitwissen van haar dubieuze oorlogsverleden.

Het doet er niet of dat gebeurt met een straatnaam voor Van Vliet, een plaquette of een optreden van de plaatselijke harmonie. Verzin iets leuks.