Bij de Elfstedentocht van 1942 vielen drie doden
Op 22 januari 1942 werd er een Elfstedentocht gereden. Het was prachtig weer, maar de gevolgen waren dramatisch. In de dagen erna zijn er drie deelnemers overleden.
Sporthistoricus Johannes Lolkama schreef in zijn boek De Tocht der Tochten over een vragenlijst voor de deelnemers aan de Elfstedentocht van 1942. Van deze rijders is daarom relatief veel bekend, omdat maar liefst 97% van de ondervraagden hierop reageerden – een enorm percentage. Zo weten we wat ze toen voor schaatsen gebruikten en of ze onderweg problemen hadden gekend.
In het boek van Lolkama worden enkele van die vragen behandeld, die zijn verdeeld onder wedstrijd- en toerrijders. Maar liefst 84,2% van de toerrijders had de tocht op houten Friese schaatsen gereden, tegen 66,2% van de wedstrijdrijders.
Opvallend is dat procentueel meer wedstrijdrijders last hebben gehad van de extreme koude die dag: 13,6 % tegen 7,7 %. Volgens Lolkama is hiervoor een duidelijke verklaring: ‘De wedstrijdrijders hebben meer risico genomen en onderweg minder tijd gehad op hun lichamelijke problemen te letten of zich te laten behandelen.’ Het grootste probleem was bevriezing van ledematen, en in mindere mate kneuzingen of verwondingen.
De Tenenzaal
Het Leeuwarder Diaconessenziekenhuis stroomde de hele dag vol met slachtoffers van de koude. Lolkama: ‘Over enkele zalen verspreid lagen mensen met bevroren ogen, oren, blazen en – heel vervelend – geslachtsdelen. In de zogenaamde Tuinzaal waren de mensen met bevroren voeten, tenen en handen bijeengebracht. De behandelende geneesheren, de doctoren Straat, Brons en De Bloeme, constateerden dat de meeste van de in de Tuinzaal opgenomen mannen met bevriezingsproblemen van de meest ernstige aard kampten.’
Al snel heette de Tuinzaal de Tenenzaal, omdat de tenen daar soms spontaan van de voeten vielen. Ook zijn daar de nodige amputaties verricht. Drie deelnemers zijn daarna zelfs overleden: Broer Hofman (36), Johannes Cornelis Kalma (30) en Douke Stellingwerf (27). Dit drietal is niet tijdens de Elfstedentocht zelf overleden, maar als gevolg van een tetanusinfectie door bevroren tenen.
Het waren allemaal getrainde rijders, zoals De Leeuwarder Courant later opmerkte. In de Meidagen van 1940 had Stellingwerf nog gevochten tijdens de verdediging van zijn vaderland. ‘Dat nu deze sportgebeurtenis zoo tragisch voor hen moest eindigen, stemt wel tot nadenken.’
In 1997 viel er opnieuw een dode te betreuren tijdens de Elfstedentocht, tijdens de rit zelf.