De Elfstedenrijder die concentratiekamp Sachsenhausen overleefde
Op 5 en 6 september 1944 waren de laatste transporten van gevangenen van Kamp Vught naar concentratiekamp Sachsenhausen. Op 9 september worden zij herdacht.
Sachsenhausen, foto uit de collectie van de Deutsche Fotothek via Europeana
Kamp Sachsenhausen lag vlakbij Berlijn, de stad waar in 1936 de Olympische Spelen werden gehouden. Onder de tienduizenden slachtoffers zaten ook sporters, zo is de afgelopen jaren duidelijk geworden door onderzoek. Zo weten we inmiddels van veertien Nederlandse voetballers, dat zij daar zijn vermoord of daar gevangen hebben gezeten voordat zij elders werden vermoord – overzicht hier.
Verder weten we van drie Nederlandse omgekomen olympiërs dat ze in Sachsenhausen hebben gezeten: Richard Schoemaker, Pierre Versteegh en Gerard van der Wel – overzicht hier.
Elfstedenkruisjes
Ook Eduard Reynders uit Esch, die in 1942 de Elfstedentocht voltooide als toerrijder, verbleef in dit kamp, zo blijkt uit een bijzondere collectie in Tresoar in Leeuwarden. Daar liggen tientallen brieven uit de jaren veertig van mensen aan het Elfstedenbestuur die door verschillende omstandigheden hun Elfstedenkruisje waren verloren. Tot aan zijn dood in 1947 werden dergelijke vragen behandeld door Elfstedenvoorzitter Mindert Hepkema, die bij elk overtuigend verzoek een standaardbrief terugstuurde dat ze voor een kleine vergoeding een duplicatiekruisje konden krijgen.
Deze correspondentie is vaak huiveringwekkend vanwege de verhalen van de mensen die hun kruisje onder de meest vreselijke omstandigheden waren kwijtgeraakt, allemaal redenen die het begrijpelijk maken dat zij een replica kregen.
Zo schreef de moeder van Reynders dat haar zoon in de nacht van 17 op 18 juli 1944 door de landwacht thuis werd opgepakt. Hij pakte snel zijn twee Elfstedenkruisjes en werd daarna via de gevangenis van Den Bosch naar Düsseldorf vervoerd, waaruit hij tevergeefs probeerde te ontsnappen. ‘Na veel martelingen en ellende kwam hij uiteindelijk ernstig ziek te liggen in concentratiekamp Sachsenhausen, bleef toch nog in leven en werd door de Russen bevrijd.’
Reynders was gearresteerd vanwege zijn verzetswerk, onder meer het verbergen van de Nieuw-Zeelandse piloot Alfred Hagan, die was neergestort bij Boxtel. ‘Eduard Reynders doet méér dan wat hem wordt gevraagd,’ schreef Henk Mees in 2020. ‘Hij verbergt Hagan thuis op zolder voor de Duitsers en leidt hem een week later naar het Haringvliet, vanwaar een bootje de Brit terugbrengt naar het veilige Engeland.’
Enkele maanden na de Bevrijding kwam Reynders thuis in een gestreept kamppak, zijn enige bezit. Het moeilijkste van alles, zo schreef zijn moeder aan het Elfstedenbestuur, was het verlies van zijn Elfstedenkruisjes. ‘Dat spijt hem het meeste.’ Haar verzoek was daarom of ze twee nieuwe exemplaren kon krijgen om ‘hem daarmede te verrassen op zijn geboortedag’.
Het verzoek werd ingewilligd, zoals Hepkema toen altijd deed.
