De Elfstedentocht van 1933, maar dan in kleur

De Elfstedentocht van 1933, ijszeilen bij Volendam en schaatsen achter het Rijksmuseum. Originele filmbeelden van die vooroorlogse wintertaferelen zijn nu digitaal ingekleurd. In samenwerking met Trouw. 

In deze steenkoude week herleeft de Nederlandse wintercultuur alsof die nooit is weggeweest, weliswaar zwaar gehinderd door coronamaatregelen. Op ons verzoek kleurde Jurrien Koops vooroorlogse filmbeelden in van schaatsers achter het Rijksmuseum, ijszeilers bij Volendam en ijsvreugde op de Gouwzee. Ook de oudste geluidsfilm van de Elfstedentocht is digitaal bewerkt, uit 1933, met als hoogtepunt een interview met Sipke Castelein en Abe de Vries, die vanwege een onzichtbare finishlijn beide tot winnaar waren uitgeroepen.

Iedereen paars

Deze beelden zijn een prachtige weergave van de winterse sfeer van vóór de oorlog. Alleen weet niemand of de kleuren daadwerkelijk overeenkomen met de werkelijkheid, omdat de computer die keuze maakt. En die heeft een opvallende voorkeur om donkere kleuren in een zwartwitfilm weer te geven als paars of blauw, alsof die kleuren heersend waren in het toenmalige straatbeeld. Dat is dus niet zo.

In de meeste gevallen valt dat niet op, zoals op deze schaatsbeelden. Het is tenslotte niet zo heel relevant voor de geschiedschrijving of iemand in 1933 met een blauwe, paarse of rode muts de ijsbaan achter het Rijksmuseum betrad. Waar wél problemen ontstaan, zijn bij herkenbare kleurencombinaties, zoals vlaggen en sportshirts. Bij de schaatsbeelden zien we enkele malen de Nederlandse vlag op de kop – aantoonbaar een verkeerde keuze van de computer. Sommige ingekleurde gezichten zijn ook grauwer dan in werkelijkheid, dat hopen we tenminste.

Voorzichtig

Door die onbetrouwbaarheid bestaat er onder historici twijfel over de waarde van ingekleurd beeld voor onderzoek, al helemaal als het traumatische gebeurtenissen betreft. Vorige week nog plaatsten we bewerkte beelden uit 1944 van een voetbalwedstrijd met Joodse gevangenen in Kamp Westerbork. ‘Wij zijn hier voorzichtig mee’, zei Bas Kortholt desgevraagd, als onderzoeker van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. ‘Voor ons is een zo correct mogelijke benadering van de werkelijkheid een belangrijke voorwaarde, want ook vandaag de dag zijn er nog altijd mensen die de Holocaust ontkennen of vervormen. Foutief verspreide informatie, bewust of onbewust, speelt dergelijke lieden in de kaart.’

Een historicus moet daarom altijd de context van zo’n ingekleurde film kennen, maar dat geldt natuurlijk ook bij een officieel document, dat ook niet per definitie een waarheidsgetrouwe weergave van een gebeurtenis hoeft te zijn. En die context wordt alleen maar belangrijker vanwege de revolutionaire ontwikkeling van software voor digitale bewerking, inclusief pure namaak via deepfake.

Sportgeschiedenis kiest er daarom voor om naast de ingekleurde beelden ook de originele opname te plaatsen, mét bronvermelding. Alle beelden zijn afkomstig van Open Beelden, het open mediaplatform met meer dan tienduizend historische filmpjes die iedereen mag downloaden – een leuke manier om de komend weken door te komen als je toevalling niet van schaatsen houdt.

De Elfstedentocht van 1933 ingekleurd 

Dit is de bron van de beelden

1929, schaatsen op de Gouwzee – hier

1933, Amsterdam, achter het Rijksmuseum – hier

1933, Elfstedentocht – hier

1940, ijszeilen bij Volendam – hier