De revolutie van het schaatspak begon in Zwitserland

De Nederlandse schaatsers hebben hun nieuwe wedstrijdpakken voor de Olympische Winterspelen gepresenteerd, vol innovaties. Dit schaatspak is de nalatenschap van de Zwitserse schaatser Franz Krienbühl, die bijna vijftig jaar geleden in zijn eentje met deze revolutie begon.

Foto Terra3, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

Zwitserland is een groot land in de wintersport, maar niet bij het langebaanschaatsen. Alleen daarom al viel Franz Krienbühl viel op, al helemaal omdat hij zich pas op hoge leeftijd meldde bij de grote toernooien. Vooral op de lange afstand boekte hij een indrukwekkende progressie.

Volgens schaatshistoricus Marnix Koolhaas was Krienbühl uiterst leergierig. Hij probeerde vooral in Noorwegen en Nederland zoveel mogelijk kennis te vergaren, onder meer met filmopnames om zijn techniek te verbeteren.

Schaatspak

Op het EK allround in januari 1974 introduceerde Krienbühl het strakke aerodynamisch schaatspak, waarmee hij succes boekte, ook al was hij toen al bijna 45 jaar oud. “Ik kom steeds dichter bij de top,” zei hij verheugd. Een belangrijke reden hiervoor was dat nieuwe pak, waarbij de muts één geheel vormt met de rest. “Het is net een tweede huid.”

In dit dunne, rode pak werd Krienbühl aanvankelijk uitgelachen, maar dat interesseerde hem weinig. “De schaatspakken van de andere rijders zijn beslist ouderwets met die losse mutsen en handschoenen en al die vouwen,” zei hij tegen Het Parool. “In mijn pak is de luchtweerstand gewoon een heel stuk minder. Doordat ik er ook ondergoed uit één stuk onder heb, voel ik me veel vrijer. Aan dat pak, dat van een speciale synthetische stof is gemaakt, heb ik anderhalf jaar gewerkt, samen met een ingenieur. Echt, het is belangrijk zon aerodynamisch pak. Leen Pfrommer heeft me zelf eens gezegd dat je als schaatsenrijder voor 70 procent te maken hebt met luchtweerstand en voor 30 procent met techniek. Maar de meeste schaatsenrijders zijn daar nog niet goed van doordrongen.”

Krienbühl-pak

De lachende schaatsers zwegen al snel toen bleek dat dit pak inderdaad vele tienden van secondes winst opleverde per rondje. Bij de Winterspelen van 1976 reed dan ook zo’n beetje iedereen in het zogenaamde “Krienbühl-pak”. Pfrommer liet er geen enkele twijfel over bestaan dat dit nodig was: “Onderzoekingen van Krienbühl hebben gewoon uitgewezen dat die nieuwe pakken de rijders in staat stellen betere tijden te maken. Ik zal er alles aan doen om ervoor te zorgen dat onze rijders straks op de Winterspelen allemaal in dergelijke pakken van start zullen gaan.”

Zo werden die Olympische Spelen een revanche voor de pionier, die zich vooral beledigd voelde door de neerbuigende houding van de Nederlanders. “Bij jullie in Nederland hebben ze me altijd als het komische hoogtepunt van de show beschouwd. Lachen om zo’n oude kerel, die zo nodig met de jongeren moet meedoen.” Sportief boekte hij een opzienbarend resultaat op de 10.000 meter in weer een nieuw pak, waarmee hij op de achtste plaats eindigde – voor een Zwitserse schaatser ronduit spectaculair.

Behalve een revolutionair schaatspak had Kriehnbühl ook de schaatsen zelf onder handen genomen en maakte daarmee een voorloper van de huidige klapschaats. “Ik heb die schoen nu laten patenteren. Dan kan hij niet worden nagemaakt. Want ik ben ervan overtuigd dat betere schaatsers dan ik met de Krienbühlconstructie onder hun voeten wereldrecords zouden rijden.”

Ellende

Uiteindelijk heeft hij er tot zijn grote frustratie toch helemaal niets aan verdiend, niet aan het pak en niet aan de schaatsen. Ondertussen had hij wel alles zelf betaald, duizenden guldens. Krienbühl was zo verbitterd, zei zijn vrouw Josephine in 1993 in het Algemeen Dagblad, dat hij er niet eens meer over kon praten. Daarom deed ze het toen zelf een keer. “Het zijn mensen zonder moraal, die dit mijn Franz en mij hebben aangedaan. Ellende die we nooit meer zullen vergeten. Ik kan het niet begrijpen. De hele wereld rijdt tegenwoordig in een snel pak dat door Franz en mij is ontworpen. Anderen hebben het nagemaakt. Hebben die fabrikanten ooit iets daarvoor terugbetaald?”

Krienbühl overleed op 16 april 2002, als gevolg van de naweeën van een ernstige val tijdens een fietstocht dertien jaar eerder. In onze tijd is het schaatspak alweer tientallen revoluties verder, maar het echte begin was toch in Zwitserland.

Zoals voormalig wereldkampioen Harm Kuipers in 1976 zei: “Het tijdperk Schenk is afgesloten. Er is een nieuwe fase voor het topschaatsen aan de gang. En, gek genoeg, die is eigenlijk begonnen met Frans Krienbühl. Een kiene vent, die door zijn leeftijd veel nadelige factoren moest compenseren. Hij reed toch maar als eerste in zo’n mal superglad schaatspak en liet zich speciale schaatsschoenen aanmeten. Het lijkt gek, maar dat is het waarachtig niet.”