De vijftigste verjaardag van Gerard van Velde

Het is de vijftigste verjaardag van schaatser Gerard van Velde, olympisch kampioen in 2002 op de 1.000 meter.

Gerard van Velde, foto van UweFan, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons

Op de Olympische Winterspelen van 2002 had Gerard van Velde precies duizend meter nodig om af te rekenen met de hatelijke bijnaam Gerard van Vierde. In een nieuw wereldrecord en olympisch record reed hij Jan Bos en Erben Wennemars naar respectievelijk de tweede en vijfde plaats. Juist deze schaatsers hadden hem in 2000 streng geadviseerd om te stoppen met topsport. Winnen is altijd al leuk, maar dan natuurlijk helemaal.

Op de persconferentie was het juist Bos, die bijzonder sportief het verhaal van Van Velde introduceerde bij de Amerikaanse journalisten. Altijd tegenslag, altijd een fractie van een fractie verwijderd van eremetaal. Ophouden, terugkeren, en in 2000 het advies van Wennemars en Bos om er mee op te houden, omdat Van Velde zich belachelijk zou maken. Maar na die duizend meter in Salt Lake City hing de gouden medaille stevig om de nek van Van Velde en dacht niemand meer aan Wennemars. Zelfs de chauffeurs van het vervoer van de sporters waren hem vergeten, zodat Wennemars moest lopen naar het sporteronderkomen. “Ik voel me heel zielig.”

Klapschaats

Van Velde voelde zich toen natuurlijk de grote winnaar en maakte dat duidelijk op de persconferentie. Nog één keer vatte hij zijn schaatscarrière samen tot en met die gouden race. Om de aansluiting met de wereldtop te vinden, werd op verzoek van Van Velde de Amerikaanse coach Peter Mueller naar Nederland gehaald. Juist toen was de doorbraak van de klapschaats, waarmee Van Velde niet overweg kon. Mueller richtte zich daarom vooral op Wennemars en Bos, de talenten van de toekomst. In 1998 nam de Amerikaan definitief afstand van Van Velde en gooide hem uit de ploeg. Sport is meestal kei en keihard.

Precies in die tijd werd bij de toenmalige vriendin van Van Velde een hersentumor geconstateerd en daarom besloot hij te stoppen met topsport. Na lang aandringen van Rintje Ritsma, Martin Hersman en Geert Kuiper hervond hij iets van zijn zelfvertrouwen. In 1999 ging Van Velde voor de lol mee naar een trainingskamp in Inzell. Van Velde: “Een geintje.”

Daar besloot hij toch de draad weer op te pakken en omdat zijn rentree boven verwachting ging, werd hij bevestigd in zijn keuze. “Veel mensen vonden dat heel dom,” aldus Van Velde. Toch slaagde hij erin zich te plaatsen voor de Winterspelen van 2002. Maar daar leek de ellende van vooraf aan te beginnen.

“Het is me blijkbaar niet gegund een medaille te winnen,” zuchtte Van Velde na de 500 meter. Wéér vierde, weer een fractie van een fractie te weinig voor het ereschavot. Vriendin Paulien van Ellen bracht gelukkig uitkomst. Van Velde: “We hebben een goed gesprek gehad. En nog wat andere dingen gedaan. Zij bekeek het allemaal van een heel andere kant. Laat je plezier niet vergallen door die vierde plaats, hield ze me voor. Ze zei dat ik er van moest genieten, omdat het gezien mijn verleden gewoon een schitterende prestatie was.”

Er zijn zelfs mensen, die zeggen dat Van Velde nooit goud had gewonnen als hij bij die 500 meter wél een bronzen medaille had bemachtigd. Dat zou zijn innerlijk vuur hebben gedoofd, zijn laatste kans op succes. Zoals hij zelf zei over de duizend meter: “Ik wilde dat mijn laatste olympische optreden een goeie race zou zijn. Een race waardoor je in je latere leven met een tevreden gevoel kunt terugkijken.”

Er zijn volgens kenners nu eenmaal twee soorten schaatskampioenen: absolute heersers als Ard Schenk en incidentele uitschieters als Annie Borckink. Van Velde kreeg nog één kans om zich bij die tweede groep te scharen en zich daarmee met de eeuwige olympische roem te overladen.

Schema

De voortekenen waren in ieder geval al goed, zei zijn coach Geert Kuiper. Van Velde had op zijn kamer een briefje hangen met daarop een schema voor zijn duizend meter: 16,5 – 24,8 – 26,0 met een eindtijd van tussen 1.07,30 en 1.07,60. Kuiper: “Op dat moment wist ik dat hij de knop had omgezet.”

En het ging nóg sneller: 1.07,18. Toen moesten alle concurrenten nog komen en begon het lange wachten. Van Velde ontblootte zijn bovenlichaam en liep zenuwachtig rond. “Nee, dat was geen open sollicitatie om in de Playgirl te verschijnen. Ik had het gewoon verschrikkelijk benauwd.”

Eén rit voor het einde kwamen de tranen, want nog steeds was zijn tijd niet verbeterd. Met twee rijders over had Van Velde dus in ieder geval al brons. Weer een minuut later bleek het zelfs goud. “Ik was heel geëmotioneerd, ik kon er met mijn hoofd niet bij. Iedere sporter droomt wel eens dat hij de tijdens de Olympische Spelen goud haalt, Maar als het dan daadwerkelijk zo ver is, is het heel onwaarschijnlijk.”

“Well, that’s my story”, beëindigde Van Velde zijn persconferentie. De Amerikaanse journalisten knikten eerbiedig toen Jan Bos hierop zei: “That’s quite a story.” Iedereen begreep dat Van Velde tot de groep-Borckink was toegetreden, maar dan wel op bijzonder indrukwekkende manier.

Gedicht

En dat vonden meer mensen, want Van Velde was opeens hot. Het gaf Van Velde vreugde, maar evengoed menselijk inzicht: “Sport is voor het grootste gedeelte teleurstelling, zo ervaar ik het tenminste. Af en toe ben je in vorm, rijd je de sterren van de hemel. Maar dat is maar heel zelden. De volgende keer gaat het weer minder en dan ben je meteen weer ontevreden. Echt: als je niet goed kunt relativeren, is je als topsporter een kort leven beschoren.”

Van Velde bleef relativeren, maar had in de nasleep van zijn gouden medaille toch een moment waarop hem dat wat moeite kostte. Het was toen Jan Wolkers een gedicht schreef over de gouden olympische race van Van Velde.

Ik zweef op kou
En sla de kille lucht
Als geesten van mij af
De bochten die ik neem
Verbrijzelen de tijd
En geven vleugels waar
Geen engel van durft dromen
De eindstreep krimpt van ongeloof
Daar sta ik half ontkleed
En zie de snelheid van mijn vlucht

Gerard van Velde was diep onder de indruk: “Mijnheer Wolkers verplaatst zich in mij. Hij geeft weer wat ik zie. Dat zo’n groot schrijver zich met mij bezighoudt, dat ik hem boei, is een groot compliment van mijnheer Wolkers.”