Fries Film & Audio Archief ontdekt filmbeelden uit 1942 van vrouwen in de Elfstedentocht

Antje Schaap, Wopkje Kooistra en Sjoerdtsje Faber waren in 1942 de snelste vrouwen in de Elfstedentocht. Zij zijn op film vastgelegd, zo is vorige week ontdekt tijdens het digitaliseren van diverse amateurfilms.

Het Fries Film & Audio Archief heeft een enorme collectie filmbeelden van de Elfstedentocht vanaf 1917. Regelmatig worden er nieuwe vondsten gedaan met nog onbekende opnames. In 2020 bijvoorbeeld werden de oudste kleurenbeelden gevonden, die in 1954 werden gemaakt.

Zo bestaan er uren aan filmbeelden, voornamelijk met mannelijke rijders. Dat is ook niet zo gek, omdat zij veruit de grootste meerderheid vormen van de rijders. Dat neemt niet weg dat er in alle officiële Elfstedentochten sinds 1909 in totaal bijna 3000 vrouwen zijn gestart. Desondanks bestaan er van hun relatief weinig bewegende beelden.

De tocht van 1942

Dat maakt het daarom heel bijzonder dat het Fries Film & Audio Archief twee verschillende fragmenten uit 1942 heeft ontdekt, waarop de drie snelste Elfstedenvrouwen zijn vastgelegd. Het gaat dan om de doorkomst in Franeker en de finish in Leeuwarden.

In Franeker spreekt Antje Schaap met radioverslaggever Herman Felderhof van de Nederlandsche Omroep. In het volgende fragment passeren Wopkje Kooistra en Sjoerdtsje Faber met een groep mannen. In Leeuwarden zien we Schaap als snelste vrouw van de Elfstedentocht, in de tijd dat er nog geen dameswedstrijd was. Met een bos bloemen loopt ze naast Elfstedenvoorzitter Mindert Hepkema. Kort daarna passeren Faber en Kooistra als tweede en derde vrouw de finish.

Jessica Merkens heeft de beelden op verzoek van het archief bekeken, als auteur van het boek Op eigen houtje over de geschiedenis van de Elfstedenvrouwen. Zij bevestigt dat het inderdaad om deze drie schaatsvrouwen gaat.

Familie Sinnema

De beelden van de doorkomst in Franeker werden vorige week ontdekt op een film van de familie Sinnema uit Franeker. Ze doken op bij het digitaliseren van diverse amateurfilms met een nieuwe filmscanner, waarmee sinds kort wordt gewerkt. Naast de fragmenten van de vrouwelijke rijders werd hierop nog veel meer vastgelegd in onderstaande opname.

De film in Franeker werd geschoten door Ymen Pieters Sinnema en die van de finish in Leeuwarden door Ruurd Rodenburg. ‘Hoewel de beelden zijn gemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog,’ meldt het Fries Film & Audio Archief, ‘is van de Duitse bezetter weinig te zien. Heel kort zwenkt bij de finish de camera naar Werner Friedrich Ross, de hoogste Duitse militair in Friesland.’

Door Rodenburg zijn meer filmbeelden bewaard gebleven uit de oorlogsjaren. Hij is vooral bekend van een heimelijke opname van de deportatie van de familie De Jongh, zijn overburen, op 12 november 1942. Dit fragment, dat hieronder is te zien, wordt wereldwijd vertoond in musea.

Aan de stok

De Elfstedentocht van 1942 was op 22 januari, de derde opeenvolgende in drie jaar. Sietze de Groot was de winnaar.

Faber en Kooistra deden hieraan mee als de snelste vrouwen van de voorgaande twee edities. Debutante Schaap uit Wurdum was uiteindelijk de snelste, waarvoor ze mannelijke wedstrijdrijders heeft ingehaald. Ze reed wel met haar broers ‘aan de stok’, wat volgens Faber en Kooistra niet helemaal eerlijk was.

Faber voltooide in totaal vijf Elfstedentochten van 1940 tot en met 1956, waarbij ze die van 1954 oversloeg wegens zwangerschap. Vooral haar eerste tocht was indrukwekkend, omdat ze als enige vrouw de finish haalde in de zwaarste Elfstedentocht tot dat moment. Van de 2700 toerrijders keerden er maar 27 terug in Leeuwarden! Faber had zo duizenden mannen achter zich gelaten en eindigde bij de toerrijders op de derde plaats.

Van Kooistra en Faber waren al eerder bewegende beelden gevonden, ook uit 1942. Ook vondst van vorige week is van grote waarde, omdat die veel scherper zijn dan de fragmenten, die we al kenden.