Gevonden: de enige foto van het WK allround van 1893 in Amsterdam

Het WK allround 2018 in het Olympisch Stadion is precies 125 jaar nadat dit evenement in dezelfde stad voor de eerste keer werd georganiseerd. Schaatshistoricus Marnix Koolhaas heeft een foto uit 1893 gevonden, de enige die we kennen van dit evenement.

De opening van het Rijksmuseum in de zomer van 1885 kwam als geroepen voor de Nederlandse sport. Niet vanwege het gebouw zelf, maar het terrein achter het museum bleek uiterst geschikt voor massale sportbeoefening. De eerste atletiekwedstrijd van ons land werd daar georganiseerd, net als de eerste hockeywedstrijd. Verder was er voetbal, liepen er paarden en kwam er een wielerbaan.

Op 4 januari 1887 werd er achter het museum voor de eerste keer geschaatst op een baan van de Amsterdamsche IJsclub (AIJC). ‘Maak de baan op met vroolijk wapperende vlaggen,’ schreef Het Algemeen Handelsblad, ‘voeg er wat opgewekte muziek bij en bestrooi de aldus toebereide ijsbaan rijkelijk met lieve schaatsenrijdsters, met kleuren als rozen, en ridderlijke schaatsenrijders.’ Deze nieuwe ijsbaan zorgde voor een enorme opleving van het Amsterdamse schaatsen, want aan het eind van de winter had de AIJC er bijna duizend nieuwe leden bij.

Het oudste WK

Precies 125 jaar kreeg het Nederlandse schaatsen opnieuw een opleving tijdens de eerste editie van het WK allround, op 13 en 14 januari 1893. Net als in onze tijd was er een grote vierkamp op de 500, 1500, 5000 en 10.000 meter.

Er waren ook enkele grote verschillen met nu, zoals twee finaleritten als slotstuk van de korte afstanden. De twee allersnelsten streden zo in een rechtstreeks duel om goud en zilver; de nummer drie en vier maakten uit wie brons won. Ook anders was dat een wereldkampioen minstens drie afstanden moest winnen. Anders bleef het toernooi onbeslist.

De sportieve organisatie van dit WK was in handen van de Internationale Schaatsunie, die toen pas een half jaar bestond. Dat was iets nieuws, want tot dan toe werden bij wereldkampioenschappen de spelregels gehanteerd waarin de plaatselijke organisatie die dag toevallig net zin had, meestal ten voordele van de lokale deelnemers. Een onafhankelijk regelgevend en controlerend orgaan dat toezicht hield op eerlijke en gelijke spelregels was er nog niet, maar dat veranderde op het schaatskampioenschap van 1893 door de komst van de ISU.

Het WK allround van 1893 was daarmee het eerste wereldkampioenschap ooit, dat volgens de regels van de moderne sport werd georganiseerd. Dat dit nu nog steeds bestaat, is daarom heel bijzonder – ook omdat het evenement volgens exact dezelfde opzet als in 1893 plaatsvindt. Ter vergelijking: de Olympische Spelen zijn van 1896 en het WK voetbal van 1930. Een sterk concept dus, zou de sportmarketing van nu zeggen.

De kurken van den champagne sprongen tegen den zolder.

Jaap Eden

Jaap Eden won in 1893 de eerste drie afstanden en was volgens de toenmalige regels nog voor aanvang van de 10.000 meter wereldkampioen. Het was het begin van een dagenlang feest in Amsterdam en in zijn eigen stad Haarlem. “De kurken van den champagne sprongen tegen den zolder,” zag de verslaggever van Het Nieuws van den Dag. Eden zorgde hiermee voor de eerste opleving van het langebaanschaatsen in Nederland. Succes trekt nu eenmaal supporters aan, ook in 1893.

Zo heeft het WK allround van 1893 grote historische waarde en dat maakt het extra spijtig dat er toen geen enkele officiële foto is gemaakt. De organisatoren hadden in eerdere jaren teveel last gehad van camera’s op het ijs en legden daarom een cameraverbod op.

Schaatshistoricus Marnix Koolhaas heeft echter tóch een afbeelding gevonden, blijkbaar stiekem gemaakt en daarom zonder beschrijving wat we zien. Koolhaas vermoedt echter dat we Eden hierop zien, waarbij helaas onduidelijk is of het om de rijder in de binnen- of buitenbaan gaat. Wat we wel zeker weten is de banen werden afgezet met touwen en dat links op de foto een heipaal werd geslagen voor het Stedelijk Museum van 1895.

Hoe dan ook: precies 125 jaar later is deze afbeelding ons enige tastbare aandenken aan dit historische sportevenement in de schaduw van het Rijksmuseum.