Het oerverhaal van de Elfstedentocht is opgenomen in het publieke domein
Het is vandaag Publiek Domeindag. Op die dag vervallen de auteursrechtelijke restricties voor veel werken, die zijn gemaakt door mensen die in 1954 zijn overleden. Dat geldt ook voor Pim Mulier, de grondlegger van de Elfstedentocht.
Tekening van Pim Mulier van zijn schaatstocht uit 1890 – publiek domein
Tijdens een speciale bijeenkomst in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag werden enkele bijzondere personen belicht, die in 1954 zijn overleden. Ik vertelde over Pim Mulier, de sportpionier die in 1865 in Friesland werd geboren en daarna opgroeide in Haarlem. Ruim zeventig jaar na zijn overlijden zijn ook zijn boeken en tekeningen onderdeel geworden van het Publieke Domein.
De lust om dezen tocht eens te ondernemen en vooral om den tijd te verbeteren, had mij reeds lang geplaagd
Prettige dag
Daaronder valt het boek Wintersport uit 1893, een klassieker onder de Nederlandstalige sportboeken. Het staat vol verhalen over de wintersportcultuur van eind negentiende eeuw, voor een groot deel door Mulier beschreven als ooggetuige. Het hoogtepunt is zijn verslag van zijn schaatstocht op 21 december 1890 langs de elf Friese steden. ‘De lust om dezen tocht eens te ondernemen en vooral om den tijd te verbeteren, had mij reeds lang geplaagd.’
Als sportman in hart en nieren had Mulier zich in aanloop uitgebreid laten informeren over de regels en gebruiken, die hierbij horen. Het ging hem niet alleen om het leveren van een sportieve prestatie, maar ook om het respect voor de schaatstradities van Friesland, de provincie waar zijn wortels lagen. Hij voltooide zijn ambitie met een schaatstocht langs de elf steden, wat hij vastlegde in Wintersport. ‘Zelden heb ik zoo’n prettigen dag gehad.’
Deze vrouw ondertekende in Dokkum het papiertje van Pim Mulier als bewijs dat hij die stad had gepasseerd. ‘Heere da’s
aardig, da hewwe in lang niet had.”
Aaneengesloten groep
In 1908 gebruikte Mulier dit verslag als oproep voor een georganiseerde Elfstedentocht. Als secretaris van de Nederlandsche Bond voor Lichamelijke Opvoeding stuurde hij een brief naar de Friesche IJsbond, die positief reageerde.
“Persoonlijk lachte mij dit aardige en originele denkbeeld van den heer Mulier aanstonds toe,” zei bestuurslid Koopmans later. “Elfstedentochten waren er weliswaar in den loop der jaren legio gehouden, doch telkens slechts door eenlingen of heel kleine groepjes. Muliers denkbeeld daarentegen opende voor de lange-afstandrijders in geheel Nederland, en zelfs in het buitenland, de gelegenheid om in een gezellige, grote, aaneengesloten groep uitgaande van en terugkerende in Leeuwarden, de elf steden van Friesland op één dag te bezoeken.”
Het was alleen nog wachten op geschikt winterweer. En dat ging snel, want op 2 januari 1909 organiseerde de Friesche IJsbond de eerste Elfstedentocht. Mulier zelf deed niet mee, maar hij zorgde er wel voor dat de nationale pers er veel aandacht aan besteedde. De Friesche IJsbond trok zich na afloop van die eerste editie terug, waarna Mindert Hepkema op 15 januari 1909 de Vereniging De Friesche Elf Steden oprichtte.
Historisch fundament
Dankzij het verslag van Mulier is de moderne Elfstedentocht ontstaan, wat volgens sporthistoricus Daniël Rewijk zijn grootste bijdrage is geweest aan de Nederlandse sportgeschiedenis. ‘Mulier bracht met het uitrijden van en bekend maken van deze Friese rondrit een historisch fundament aan in zijn betrokkenheid bij de schaatssport,’ schreef hij in zijn promotieonderzoek over de sportpionier.
Mulier was daarnaast een goede tekenaar, met tientallen afbeeldingen over de wintersportcultuur van eind 19e eeuw – onder meer schaatsen, ijszeilen en sleeën. Zo maakte hij ook enkele schetsen van zijn eigen Elfstedentocht in 1890, die een beeld geven van zijn historische tocht op 21 december 1890.
Dit verslag met bijhorende illustraties is daarmee het oerverhaal van de Elfstedentocht. Ruim zeventig jaar na zijn overlijden is dit dus opgenomen in het publieke domein, waarmee iedereen vrij is om dit bijzondere sporterfgoed opnieuw te gebruiken.
