Joe Donoghue was in 1889 de beste schaatser ter wereld, omdat hij als eerste de armen op de rug hield

Voor de schaatsers op de WK afstanden telt elk detail om snelheid te winnen. Een Amerikaanse schaatser legde in 1889 de basis voor innovatie. 

Joe Donoghue en Alex von Panschin in 1889 in Amsterdam. Het enorme verschil in schaatsstijlen is goed te zien, met Donoghue met de handen op de rug

Het langebaanschaatsen was in 1889 nog piepjong, in tegenstelling tot het kortebaanschaatsen dat vooral in Friesland toen al heel lang populair was. In koude winters werden al wel eens wedstrijden op de lange baan georganiseerd, maar elke keer met andere spelregels en afstanden. De Internationale Schaatsunie als overkoepelende bond bestond nog niet, want die is van 1892.

In deze begintijd was alles nog nieuw, inclusief het onderzoek naar de meest efficiënte slag, vooral voor de lange afstanden. In de winter van 1889 was onder de Europese langebaanschaatsers een klauwende stijl nog het meest gangbaar, waarbij de armen rondzwaaien als bij een kind die door een kermisattractie loopt.

De Amerikaanse rijder Joe Donoghue zorgde voor een sensatie tijdens zijn bezoek aan Amsterdam. Hij boog zijn lichaam voorover, legde de handen op de rug en reed met regelmatige slag iedereen voorbij. Het gigantische verschil met zijn tegenstanders werd in 1889 prachtig vastgelegd op de tekening hierboven.

Bij het rijden vermijdt hij het leelijke gezwaai met de armen 

Experiment

De toeschouwers stonden perplex. Volgens Algemeen Handelsblad werd het kalme rijden van Donoghue bewonderd. ‘Von Panschin rijdt onrustiger.’ De verslaggever omschreef de stijl als een ‘zeer regelmatigen slag, het lichaam enigszins voorover gebogen, en gewoonlijk met de handen op den rug, waardoor hij bij het rijden het leelijke gezwaai met de armen vermijdt.’ Von Panschin daarentegen zwaaide met de armen, ‘en rijdt ook minder vast dan Donoghue.’

Natuurlijk wilden de andere rijders zijn slag overnemen, want daarmee gingen ze veel sneller. Er was alleen een probleem: er bestond nog geen bewegend beeld om deze slag vast te leggen voor studie. Met een uniek foto-experiment lukte dit toch – nog vóór de introductie van de film in Nederland.

Over het ijs werden draadjes gespannen die waren verbonden met enkele fotocamera’s op een rij. ‘Een aankomende schaatser die deze draadjes verbrak,’ zo merkt schaatshistoricus Marnix Koolhaas op, ‘maakte op die manier zelf een fotoserie waarop zijn bewegingen met minimale tijdsintervallen werden vastgelegd.’

Het heette momentphotografie en was in feite een voorloper van de film. Als de verschillende foto’s versneld achter elkaar worden vertoond, ontstaat tenslotte een filmisch effect van beweging.

Zo was de schaatsslag van Donoghue vastgelegd voor de achterblijvers in Amsterdam voor verdere studie. Het was in feite een experiment in de bewegingswetenschappen voordat de bewegingswetenschappen waren uitgevonden.

Eeuwen in beweging

Die fotoseries leverde prachtig materiaal op. Met de moderne digitale techniek is het mogelijk om die in een gif-bestand te plaatsen, zodat we opnieuw de schaatsslag uit 1889 kunnen zien. We brengen zo letterlijk de eeuwen in beweging.

Dit was de rustige schaatsslag van Donoghue.

En dit was de klauwende stijl van tijdgenoot Klaas Pander, met het nog piepjonge Rijksmuseum uit 1885 op de achtergrond.