Lenie van der Hoorn was de vrouwelijke winnaar van de Elfstedentocht van 1985, maar er was niemand die het zag

Op 21 februari 1985 won Evert van Benthem de eerste Elfstedentocht in 22 jaar. Voor de eerste keer was er ook een vrouwelijke winnaar, maar dat interesseerde niemand

In 1986 werd Lenie van der Hoorn wel uitgenodigd voor een boekpresentatie over de Elfstedentocht. Ze nam plaats tussen de andere winnaars. Foto Rob Bogaerts via het Nationaal Archief

Tussen 1963 en 1985 rolde de wereld van de ene revolutie in de andere, onder andere op het gebied van vrouwenemancipatie. Weliswaar mochten vrouwen in 1985 voor de eerste keer meedoen aan de Elfstedenwedstrijd, zoals vastgelegd in het draaiboek van 1970, maar uit niets bleek verder dat het bestuur zich verder op enige manier had geëmancipeerd.

Het was Mark Hilberts in ieder geval niet opgevallen in zijn boek Deelnemen mag … winnen is een ander verhaal over de deelname van vrouwen aan de Elfstedentocht. ‘Een organisatie die lange tijd een slapend bestaan leidde, bleek na 22 jaar in de wachtkamer te veel naar binnen gekeerd om adequaat te kunnen reageren op de sportieve en maatschappelijke veranderingen. Van de vrouwenemancipatie, waarvan vaak gesteld wordt dat deze eind jaren zeventig voltooid werd in Nederland, is, voor de deelnemende vrouwen aan de marathonschaatssport, weinig te merken.’

In de Elfstedenorganisatie vonden amper veranderingen plaats en hadden de bestuurders, allemaal mannen, erg lange zittingstermijnen, die ze volgens Hilberts vulden met stevige vergaderingen over het weer en mogelijke knelpunten. Voor de laatste ontwikkelingen in de schaatssport was geen aandacht, mede omdat de meeste bestuurders daar weinig kennis over hadden.

‘Over vrouwen en de wedstrijddeelname werd niet gesproken,’ aldus Hilberts, want anders had het Elfstedenbestuur kunnen weten dat vrouwen in 1940 voor de eerste keer werden toegelaten tot een ijsmarathon, de Noorderonderit in Groningen mét eigen klassement. Hetzelfde gold voor de Friese Elfmerentocht, de Dorpentocht Noord-Holland of de Ronde van Loosdrecht – in totaal minstens 120 wedstrijden voor vrouwen in de periode van 1940 tot en met 1985.

Het nieuws over de koeien ging voor

Verrast

Lenie van der Hoorn – Langelaan was bij die wedstrijden een bekend gezicht, net als bij de Alternatieve Elfstedentochten die ze al tien keer had gewonnen. In 1985 deed ze mee aan de eerste Elfstedenwedstrijd, waar eindelijk vrouwen aan mochten meedoen – overigens zónder eigen klassement.

“Al voordat ik kinderen kreeg, wilde ik de Elfstedentocht rijden,” vertelde Van der Hoorn mij in 2007 tijdens een bijeenkomst in het Eerste Friese Schaatsmuseum in Hindeloopen. “Volgens het regelement mochten vrouwen vanaf 1970 meedoen in de wedstrijd en daar heb ik zo naar uitgekeken. Met Stien Kaiser heb ik daarvoor getraind. Ik kreeg alleen nooit die kans en heb meer dan vijftien jaar gewacht. Maar toen had ik al kinderen en dat is toch heel anders dan een vrijgezel, die zeven keer per week kan trainen.”

Het was bij veel vrouwen niet eens bekend dat ze mee konden doen aan de wedstrijd. Het gevaar was zelfs dat ze geen Elfstedenkruisje zouden krijgen bij de finish, omdat hun tijd werd gerelateerd aan de snelste man. “Wij hebben nog geprobeerd er een vergadering over te beleggen. Iemand als Atje Keulen-Deelstra ging voor de toertocht, omdat ze anders bang was geen Elfstedenkruisje te krijgen als ze te veel tijd op de winnaar zou verliezen.”

Van der Hoorn gokte erop dat ze snel genoeg zou zijn. “Ik waagde het er gewoon op, ik had al zolang gewacht. Dan maar geen Elfstedenkruisje als ik te laat binnen zou komen achter de snelste man.”

Haar aanwezigheid werd amper waargenomen door buitenstaanders, al reed ze twee minuten snéller dan Elfstedenwinnaar Jeen van den Berg in 1954. Sterker, de organisatoren waren volkomen verrast door haar snelle tijd, omdat ze zich nooit in haar hadden verdiept.

Onderweg kreeg ze geen hulp. “Dat er vrouwen meededen aan de wedstrijd? Ik heb van niemand verzorging gehad. Ik was bang dat ik nergens aan drinken kon komen. Alleen in Kimswerd heb ik een kopje water gekregen.”

Bij Stavoren, via het Nationaal Archief

Haar finish werd niet vastgelegd door de camera’s van de NOS. Wel werd ze daarna aangesproken voor een gesprek op de nationale radio. “Weet je wat er gebeurde? Het nieuws over de koeien ging voor! Er kwamen net de marktberichten binnen van de koeien, van die ouderwetse berichten, toen kwam het nieuws en daarna de reclame. Ik moest maar iets aantrekken, zolang moest ik wachten. Mijn man mocht alleen niet vanachter de dranghekken komen om mijn jas aan te geven. Het hele spontane, dat ik kapot was en had gewonnen, is niet op tv geweest. De winnaar van de mannen kwam meteen aan het woord, maar de eerste vrouw moest wachten.

Officieel is Van der Hoorn niet eens de winnares van de Elfstedentocht van 1985, maar de snelste vrouw in de mannenwedstrijd. Ze werd daarom niet uitgenodigd voor een reünie van alle nog levende Elfstedenwinnaars. Hilberts: ‘Tekenend voor de wijze waarop tegen de vrouwen in de Elfstedentocht werd aangekeken.’

Elfstedenmonument

Onder diezelfde organisatorische omstandigheden eindigde Tineke Dijkshoorn een jaar later als snelste vrouw in de mannenwedstrijd. Haar prijs, een wisselbokaal, kon ze niet in ontvangst nemen, omdat het haar niet lukte om in de Frieslandhal te komen. “Verder dan de deur kwamen we niet, terwijl ik werd omgeroepen door de speaker om mijn eerste prijs in ontvangst te mogen nemen. Wij stonden in een massa van mensen. Ik ga niet door dat dronken zooitje heen, zei ik. We zijn in de auto gestapt en naar huis in Schipluiden gereden.”

In 1997 waren alle vrouwen met een landelijke marathonlicentie gerechtigd om te starten, maar de media hadden geen belangstelling voor het verbeten duel tussen koplopers Klasina Seinstra en Gretha Smit. Om geen kopwerk te doen, stonden ze soms zelfs even stil – in wielerjargon een surplace. Deze zenuwenstrijd hielden ze vol tot twee kilometer voor het einde.

Seinstra: “Helaas, en dat is echt jammer, zijn er geen tv-beelden en nauwelijks foto’s van gemaakt.” Tijdens haar eindsprint was de NOS net druk met Johann Olav-Koss, die meedeed aan de toertocht.

En dan was er tijdens de huldiging ook geen krans beschikbaar voor Seinstra, maar die pijnlijke situatie werd gered door Henk Angenent, die spontaan zijn krans deelde. “Geen probleem,” zei ze. Toenmalig Elfstedenvoorzitter Henk Kroes schaamde zich in 2007 nog steeds voor.

In 2021 werden de namen van Van der Hoorn, Dijkshoorn en Seinstra alsnog toegevoegd op het monument bij de Elfstedenhal in Leeuwarden. Bij een volgende tocht, zo is vastgelegd, is er voor de vrouwen een eigen wedstrijd, die een kwartier later vertrekt dan de mannen. Hiermee hoopt de organisatie te voorkomen dat de vrouwenwedstrijd ondersneeuwt zoals bij de voorgaande edities.