Op 16 december 1933 was de enige Elfstedentocht in de herfst

Op 16 december 1933 werd de vroegste Elfstedentocht uit de geschiedenis gehouden. Abe de Vries diende een protest in tegen zijn eigen overwinning. En voor de eerste keer werd de tocht gevolgd door de nationale radio. 

Het is in de 21e eeuw niet meer voor te stellen, maar in 1933 was er al een Elfstedentocht vóór het officiële begin van de winter! Dat klinkt heel mooi, maar het heeft ook nadelen om die zo vroeg in het seizoen te organiseren, omdat er dan veel minder daglicht is dan in de tweede helft van januari of in februari. Dat zou in onze tijd niet zoveel uitmaken, omdat we overal kunstlicht kunnen aanbrengen, maar in 1933 was dat nog niet zo.

De start van de wedstrijd was daarom een uur later dan normaal: half zes in de ochtend. En het was inderdaad donker, zoals wedstrijdrijder (en winnaar van 1933) Abe de Vries in zijn herinneringen vastlegde: ‘Na de start reden we achter elkaar aan met als enige verlichting een zaklantaarn in de hand.’ Het was een behoorlijke chaos tijdens de eerste kilometers.

Niet dat veel mensen dat in Leeuwarden hadden meegemaakt, want de Elfstedentocht was in 1933 nog lang niet zo populair als nu (als die zou komen). De Leeuwarder Courant schreef in een verslag: ‘Van zo’n afrit merken de meeste inwoners onzer stad niet veel: op zóó’n ongeboren uur plegen zij, die er niet veel te maken hebben, niet op te staan. De sfeer, de Elfsteden-sfeer, komt zoo geleidelijk aan ’s ochtends over de stad.’

Nationale radio

Het was in 1933 voor de eerste keer dat de nationale radio er verslag van deed, in dit geval de VARA.  ‘De reporter van de VARA interviewde voor de microfoon den voorzitter van het Centraal Comité,’ aldus De Leeuwarder Courant, ‘die in het vraaggesprek enkele bizonderheden over dezen tocht meedeelde. Duidelijk kwam daarin uit, dat deze op zeer korten termijn is georganiseerd. Dit op grammofoonplaten vastgelegde wordt hedenavond uitgezonden.’

Deze opname ligt bij het Fries Film Archief in Heerenveen. Er werd trouwens ook op de dag zelf verslag gedaan, blijkt uit Het Volk van 16 december 1933.

Om de Zuid

Ook was het voor het eerst dat de Elfstedentocht om de Zuid werd gereden, wat betekent dat de deelnemers vanuit Leeuwarden naar het zuiden reden, naar Sneek, en niet eerst naar Dokkum, zoals in de voorgaande edities.

Bij de finish was het veel drukker dan bij de start, maar toch eindigde deze Elfstedentocht op dezelfde manier als die was begonnen: onoverzichtelijk en onduidelijk. Winnaar De Vries schreef in zijn dagboek: ‘Toen wij in het oosten Leeuwarden binnen reden, ging de wedstrijdleiding het ijs op en liet men een politie-agent met zijn schaats een streep over het ijs trekken, zo’n 200 meter voor de Groenweide. Ik reed daar argeloos als eerste overheen, gevolgd door Sipke. Nergens was een bord met FINISH of FINISH 200 meter of FINISH 100 meter en zo was ik ongewild en ongemerkt eerste geworden.

Ik vond dat wij bedonderd waren, wel was ik misschien iets sterker dan Sipke maar wij waren geen van beiden gewaarschuwd door enig taal of teken dat hier de eindstreep was. Later heeft mr. Hepkema (de voorzitter van de Elfstedenvereniging, redactie) mij, na een gesprek hierover wel enigszins gelijk gegeven en ook Sipke Castelein een gouden medaille gegeven.’

Verbonden levens

De levens van De Vries en Castelein waren daarna voor altijd aan elkaar verbonden door die tocht van 1933. Zijzelf hebben zich in ieder geval altijd als gezamenlijke winnaar beschouwd, wat De Vries in 1975 nog eens duidelijk maakte in een brief aan De Leeuwarder Courant. ‘Ik had geluk gehad, maar ik wenste dat Sipke ook als eerste werd erkend. Anders konden ze wat mij betreft die prijs wel houden. We zijn toen beiden als eersten geklasseerd. Ik vind het jammer dat later anderen Sipke naar de tweede plaats verwezen. Ik hoop dat mijn mening in deze wordt geaccepteerd.’

Desondanks werd De Vries officieel als de enige winnaar beschouwd. Tot frustratie van Castelein werd hij daarom niet uitgenodigd voor een speciale tv-uitzending in de jaren zestig met alle levende winnaars van de Elfstedentocht.

Of het toeval is of niet, maar uiteindelijk zijn beide schaatsers in 1995 overleden. Op 31 maart stierf Castelein op 84-jarige leeftijd, in december volgde De Vries. Hun hele leven door hebben ze contact met elkaar gehouden over die bijzondere dag.