Op 21 december 1890 schaatste Pim Mulier de moeder aller Elfstedentochten

Op 21 december 1890 schaatste sportpionier Pim Mulier op eigen gelegenheid langs de elf steden van Friesland. Hiermee legde hij de basis voor de Elfstedencultuur, zoals we die nu kennen. Helaas is dat inmiddels meer herinnering dan ambitie. Dit verhaal lees je gratis, maar met een donatie zorg je ervoor dat we ons werk kunnen blijven doen – onderaan deze pagina.

Eigen tekening van Pim Mulier van de Elfstedentocht van 1890

De Elfstedentocht is begonnen als verhaal. Op 21 december 1890 schaatste Pim Mulier langs de elf steden van Friesland en stapte zo in een schaatstraditie die teruggaat tot de achttiende eeuw. Over zijn emoties van die dag schreef hij drie jaar later een verhaal.

Een prettige dag

Pim Mulier werd geboren in Friesland,  maar groeide op in Haarlem. In 1890 stond hij bekend als de man die atletiek, cricket en voetbal naar Nederland had gebracht. Het schaatsen trok hem ook aan, al helemaal om op één dag de elf Friese steden aan te doen. ‘De lust om dezen tocht eens te ondernemen en vooral om den tijd te verbeteren, had mij reeds lang geplaagd.’

Als sportman in hart en nieren had zich hij in aanloop naar de winter van 1890 vooraf daarom uitgebreid laten informeren over de regels en gebruiken, die hierbij horen. Het ging hem niet alleen om het leveren van een sportieve prestatie, maar ook om het respect voor deze Friese schaatstraditie. Precies 130 jaar geleden voltooide hij dan eindelijk zijn ambitie met een schaatstocht langs de elf steden.

Het maakte een diepe indruk, want drie jaar later legde Mulier zijn belevenissen vast in Wintersport, een klassieker onder de Nederlandstalige sportboeken. ‘Zelden heb ik zoo’n prettigen dag gehad,’ sloot hij zijn relaas over zijn Elfstedentocht van 1890 af. Dit verslag is in feite het oerverhaal van de Elfstedentocht, omdat dit op 2 januari 1909 de aanleiding zou zijn voor de eerste georganiseerde editie.

Friesche IJsbond

In 2015 keek Daniël Rewijk in zijn biografie over Mulier terug op die begintijd. Mulier maakte in 1908 zijn eerste lange schaatstocht in tien jaar, waarna hij op het idee kwam om de Elfstedentocht als georganiseerde schaatstocht te organiseren. Hij stuurde dit voorstel op naar verschillende ijsbonden in ons land, in de hoedanigheid als secretaris van de Nederlandsche Bond voor Lichamelijke Opvoeding.

De Friesche IJsbond kwam als enige met een positieve reactie. “Persoonlijk lachte mij dit aardige en originele denkbeeld van den heer Mulier aanstonds toe,” zei bestuurslid Koopmans later. “Elfstedentochten waren er weliswaar in den loop der jaren legio gehouden, doch telkens slechts door eenlingen of heel kleine groepjes. Muliers denkbeeld daarentegen opende voor de lange-afstandrijders in geheel Nederland, en zelfs in het buitenland, de gelegenheid om in een gezellige, grote, aaneengesloten groep uitgaande van en terugkerende in Leeuwarden, de elf steden van Friesland op één dag te bezoeken.” Het zal hebben geholpen dat Mulier en voorzitter S.H. Hijlkema van de Friesche IJsbond elkaar goed kenden.

Het was alleen nog wachten op geschikt winterweer. En dat ging snel, want op 2 januari 1909 organiseerde de Friesche IJsbond de eerste Elfstedentocht. Mulier zelf deed alleen niet mee, maar hij zorgde er wel voor dat de nationale pers er veel aandacht aan besteedde, onder wie Jan Feith van Het Algemeen Handelsblad, die zelf 160 kilometer schaatste voor een ooggetuigenverslag vanuit de kopgroep zelf. In 1912 deed Mulier wél mee aan de Elfstedentocht, zijn eerste sinds 1890.

Het verhaal over 1890 leidde daarmee tot het begin van de georganiseerde Elfstedentocht – volgens Rewijk de grootste bijdrage van Mulier aan de Nederlandse sport. ‘Mulier bracht met het uitrijden van en bekend maken van deze Friese rondrit een historisch fundament aan in zijn betrokkenheid bij de schaatssport. Tegelijkertijd haalde hij ook de banden aan met zijn geboorteprovincie, waar een deel van zijn familie nog altijd was gevestigd en in aanzien stond.’

Precies 130 jaar later zijn er vijftien georganiseerde Elfstedentochten geweest. Op de zestiende editie wachten we inmiddels al bijna een kwarteeuw.