Op de Dag van de Elfstedentocht vertellen we over de kloekheid ter schaats

Op 15 januari 2020 is in Sneek de eerste Dag van de Elfstedentocht. Begin dit jaar deed ik hiervoor een oproep waarop ik nog tijdens een plaspauze op dezelfde dag een positieve reactie kreeg. Hier mijn column voor de schaatsspecial van Stichting De Sportwereld die je hier kan zien.

Op 8 februari dit jaar was het precies 8070 dagen geleden dat de laatste Elfstedentocht werd gereden. Nog nooit heeft het zo lang geduurd voor de volgende editie, waarover ik het boek 8070 Dagen schreef.

Op de bewuste dag zelf was ik uitgenodigd door Tresoar in Leeuwarden om daar geluidloze filmbeelden over de Elfstedentochten van commentaar te voorzien. Ik zag die beelden zelf ook voor de eerste keer en moest dus ter plekke verzinnen wat te zeggen – en dat twee keer twee uur achter elkaar. Geen probleem, want ik maak graag promotie voor stand-up geschiedenis. Als Elfstedenlegende Reinier Paping dan ook nog eens op de eerste rij zit, heb ik een hele leuke dag.

In al die uren had ik tijd zat om een oproep te doen aan Friese archieven en musea om meer aandacht te geven aan de Elfstedentocht, aan de geschiedenis en bijhorende schaatscultuur dan. Tenslotte behoort deze schaatstocht tot ons nationale erfgoed, die het daarom verdient om serieus te worden vastgelegd en bestudeerd. En dat heb ik allemaal niet zelf verzonnen, want kaatshistoricus Pieter Breuker hield tijdens de presentatie van zijn laatste kaatsboek in de vreselijk hete zomer van 2018 al zo’n pleidooi: “Ik zou graag willen en ook wel mogen verwachten dat Friese instellingen als de Fryske Akademy en Tresoar het kaatsen en andere Friese sporten als schaatsen, skútsjesilen, polsstokverspringen en het showen van paarden een plaats in hun programma’s en presentaties gaven. Het blijft nu bij een enkel incident, dat zet geen zoden aan de dijk.”

Mijn oproep was dus slechts een herhaling van wat Breuker een half jaar eerder al had gezegd, waarbij ik gebruik kon maken van de aanwezigheid van de aanwezige pers. Ik was daarom nog niet klaar met mijn verhaal voordat de websites van het Friesch Dagblad, de Leeuwarder Courant en Omrop Fryslân er al over hadden geschreven: ‘Sporthistoricus wil elk jaar ‘dag van de Elfstedentocht’ houden’.

Tijdens de plaspauze liep ik Tresoar-directeur Bert Looper tegen het lijf, die het via de media al had vernomen. “Zo, ik las net je oproep. Wy pakke it op.” Syds Wiersma van het Fries Film Archief stond er toevallig net bij, die meteen zijn medewerking aanbod. Toen ook het Fries Scheepvaart Museum aanschoof, was het allemaal snel geregeld: op 15 januari 2020 is in dat museum in Sneek de eerste Dag van de Elfstedentocht.

Deze schaatsspecial kan je hier bestellen

111 jaren

Die dag is bewust gekozen, omdat precies 111 jaar eerder de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden werd opgericht. Op die 15^e januari benadrukken we de vergeten verteltraditie van het Friese schaatsen in het algemeen en van de Elfstedentocht in het bijzonder.

Want hoe belangrijk die verteltraditie is, maakte de organisatie van de eerste officiële Elfstedentocht meteen al duidelijk, toen nog de Friesche IJsbond. In de officiële aankondiging voor de tocht van 2 januari 1909 stond namelijk dat er een verguld zilveren medaille werd uitgeloofd voor ‘den deelnemer-volbrenger van den rit, die binnen twee maanden daarna de mooiste beschrijving over dezen Elfstedentocht bij de daarvoor nader te vermelden beoordeelingscommissie inzendt.’

Er waren dus twéé prijzen te winnen: voor de snelste rijder én voor de rijder met het mooiste verhaal over zijn tocht. Uit de vier inzendingen werd Minne Hoekstra uitgeroepen tot winnaar. Hoekstra, afkomstig uit een beroemd geslacht van schaatsenfabrikanten uit Warga, had op 2 januari ook al de Elfstedentocht zelf gewonnen. Zo won hij in 1909 dus twéé keer!

Acht jaar later, op 27 januari 1917, ging De Nieuwe Rotterdamsche Courant opnieuw in op het historische belang van de traditionele verhalen, die in Friesland werden verteld over de schaatstochten langs de elf steden. ‘Die naïeve verhalen, voor het volksleven heel teekenend, zijn soms alleraardigst. Om u de waarheid te zeggen, ik voor mij vind ze vrijwat boeiender dan de geijkte sportverslagen met de volledigste opgaven van uren, minuten en seconden.’

De krant kwam met het voorbeeld van een boer, die in zijn leven vier keer deze tocht had gereden: ‘Tweemaal als jongfeint met een paar vrinden, daarna als jonggetrouwd man met zijn vrouw, evenals hij vlug ter schaats, en later nog eens in het gezelschap van een kleinzoon.’ Deze schaatstocht, zo vatte de NRC het heel mooi samen, vormde daarmee een metafoor voor een compleet mensenleven – de grote kracht van de verteltraditie. ‘Zou er telkenmale van zoo grote belangstelling voor den Elfstedentocht blijken, als daaraan niet verbonden waren de overoude traditie en de oude verhalen van de groote kloekheid ter schaats?’

111 kaarten

Er zijn precies 111 kaarten beschikbaar voor het evenement, dat hopelijk het begin is van een jaarlijkse traditie op de verjaardag van de Elfstedenvereniging. Er is een expositie van schaatsportretten van Anne Tjerkstra en een lezing van schaatshistoricus Marnix Koolhaas over de Hel van 1947. Andere Tijden Sport toont de aflevering van komende winter over de vrouwenwedstrijd in de Elfstedentocht van 1985. Sippie Tigchelaar is de dagvoorzitter, die zal spreken met Anne Tjerkstra, Tineke Dijkshoorn, Klasiena Seinstra en Lenie van der Hoorn.

Dit evenement gaat altijd door, één uitzondering daargelaten. Alleen als nét die dag, exact 8411 dagen na de laatste Elfstedentocht, de zestiende editie wordt gereden, gaan we iets anders doen.

Hier kaarten kopen. Nu meteen.

Waardeer dit artikel!

Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je je waardering laten blijken door een kleine bijdrage te doen