Precies vijftig jaar geleden was schaatser Ard Schenk de held van de Olympische Winterspelen

Op 7 februari 1972 won Ard Schenk zijn derde gouden medaille op de Olympische Winterspelen, op de 10.000 meter. Daarna wilde hij geld verdienen. 

Bewerkte foto van Bert Verhoeff via het Nationaal Archief

In de eerste week van februari werd schaatser Ard Schenk de held van de Winterspelen in Sapporo met drie gouden medailles. Nog nooit eerder in de geschiedenis had een Nederlander op de Winterspelen zoveel olympische titels op één editie gewonnen.

De eerste keer dat Schenk deze afstand reed, was in de winter van 1963 op het buitenijs van Graft, in zijn eigen Noord-Holland. Nog geen tien jaar later was hij olympisch kampioen.

Het was wel ook het einde van zijn loopbaan als amateursporter, en daarmee meteen het einde van zijn loopbaan als olympiër. Een halve eeuw geleden was het namelijk nog streng verboden om geld te verdienen als deelnemer aan de Olympische Spelen. Schenk wilde ook wel eens geld verdienen met zijn sport.

Met zijn gespierde, grote lichaam van ongeveer een meter negentig en zijn blonde haren zag hij er uit als een jonge god

Jonge god

Schenk was naast een groot schaatser een opmerkelijke verschijning. Zo schrijft Wilfred van Buuren in een in 1996 verschenen minibiografie: ‘Ard Schenk deed in de jaren zestig en zeventig menig meisjes- en jongenshart sneller kloppen. Met zijn gespierde, grote lichaam van ongeveer een meter negentig en zijn blonde haren zag hij er uit als een jonge god.’

Dat hij zo knap was, werkte sportief gezien wel eens tegen hem. Zo maakte Schenk in 1964 op de Winterspelen van Innsbruck zijn olympische debuut – precies een halve eeuw geleden dus. Hij werd slechts dertiende op de 1.500 meter, waar Kees Verkerk meteen naar het zilver reed. Tijdens het tv-programma De Avond van Ard & Keessie in 2005 biechtte hij op dat hij toen te veel was afgeleid door Judy Morstein – een Amerikaanse schone.

Morstein was ruim een jaar ouder dan haar toenmalige vlam. Op de Winterspelen van 1964 deed ze mee aan de 1.500 meter en eindigde als vijftiende – ook niet overtuigend. Twee jaar eerder was ze nog Miss Rodeo Montana geweest. Twee schoonheden, die elkaar op de schaatsbaan hadden leren kennen, maar elkaar daarna uit het oog verloren. Schenk werd schaatslegende, Morstein keerde nooit meer terug op de Winterspelen. In plaats daarvan werd ze namens de Republikeinse Partij gouverneur van de Amerikaanse staat Montana – in 2000 de eerste vrouw die dat daar is gelukt. Sport en politiek werden in dit geval letterlijk gescheiden.

Profschaatsen

Schenk had ook voordeel van zijn fraaie uiterlijk dankzij de opkomst van de televisie, waarmee hij zijn sterstatus commercieel wist te exploiteren – met wisselend succes. Na de voor hem zo succesvol verlopen Spelen van Sapporo met drie keer goud vormde hij met enkele schaatsers de International Speed Skating League (ISSL), een organisatie voor professionele hardrijders op de schaats.

Initiatiefnemers waren verder onder meer de Zweedse oud-schaatser Jonny Nilsson en de Amerikaanse geldschieter W. H. Moore Jr. uit Eastover. De ISSL stond los van de International Skating Union organiseerde (ISU) en organiseerde zelfstandig wereldbekerwedstrijden. Ook werd er door de leden gestreden op een EK en WK.

De ISSL wist veertien internationale topschaatsers aan zich te binden, waaronder, naast Schenk, ook de Nederlanders Kees Verkerk, Jan Bols en Eddy Verheijen. Deze vier rijders hadden op 28 november 1972 een wereldprimeur door op de Jaap Edenbaan in Amsterdam de eerste langebaanwedstrijd voor profrijders uit de geschiedenis te rijden. Bols won de strijd op de 5.000 meter in een tijd van 7,53.4.

Deze schaatsers kregen voor die tijd bij winst behoorlijke geldbedragen uitgekeerd, maar de organisatie werd geboycot en tegengewerkt door de ISU en de nationale bonden. Zo zette de KNSB de verschillende directies van de schaatsstadions onder druk om de professionals niet toe te laten. Hierdoor was de ISSL in Nederland alleen welkom in De Uithof in Den Haag.

De toeschouwersaantallen vielen ook enorm tegen. Daarnaast waren er vanaf de start van het project problemen met de betaling van de profs. Schenk werd wel de eerste winnaar van zowel het EK als WK bij de professionals. Na twee seizoenen was de ISS echter failliet en kwam er een eind aan het experiment. Rintje Ritsma zou twee decennia de klus afmaken waar Schenk mee was begonnen.

Alhoewel Schenk zijn internationale bekendheid voor een groot deel te danken had aan zijn gouden medailles in Sapporo verkocht hij ze allemaal. Van de opbrengst kocht hij een Ford Galaxy voor een tour door de VS. “Ik ben twee keer van de oost- naar de westkust gereden in de VS. Dat zijn onuitwisbare herinneringen. Dat is toch beter dan naar een prijzenkast te staren?”