Schaatsplezier in de Hongerwinter
De winter van 1944-1945 is berucht als de Hongerwinter, maar zelfs toen werd er geschaatst. Onderduikers waagden hun leven door even op het ijs te staan, ondanks waarschuwingen van verzetskranten en de regering in ballingschap. En in het bevrijde Mierlo werden wedstrijden gehouden.
Amerikaanse soldaten op het ijs in Kerkrade in de winter van 1944/1945. Foto via de Beeldbank van het NIOD
De situatie tijdens de Hongerwinter was te krankzinnig om zelf te verzinnen. Op hetzelfde moment dat in een dorp als Zelhem honderden mensen plezier hadden op de plaatselijke schaatsbaan stierven er in Amsterdam net zoveel mensen door de honger en de kou. En er was op meer plekken schaatsplezier, zoals in Friesland tijdens de Kerst van 1944, net als in Brabant.
Zelfs onderduikers waagden in de Hongerwinter hun leven op het ijs, om heel even te ontsnappen aan de dagelijkse ellende. Heel begrijpelijk, maar levensgevaarlijk, zoals verzetsorganisaties en de regering in ballingschap benadrukten. ‘Ernstige waarschuwing aan onderduikers,’ luidde een oproep van 27 december 1944. ‘Weerstaat de verleiding tot schaatsenrijden. Het kan U noodlottig worden. Zorgt, dat ge uit de klauwen van de Duitsers blijft. Weest op Uw hoede!! Waagt U niet op glad ijs.’
Heerlijk weer
Ook in Rotterdam sloeg de Hongerwinter toe, maar toch bleef de ijsbaan van Kralingen tot half januari in gebruik, zo meldt het jaarverslag van de Rotterdamse schaatsvereniging. Op Tweede Kerstdag ging die voor de eerste keer die winter open. ‘Bij heerlijk weer bedroeg het aantal bezoekers 1176.’ Deze vorstperiode hield aan tot en met 2 januari, een periode van precies een week met in totaal minstens 4000 schaatsers. Op 14 en 15 januari keerde de winter terug en werd de baan opnieuw geopend, maar met veel minder schaatsers. Op de laatste dag waren er maar 25 kinderen. ‘Nadien zijn de banen niet meer open geweest.’
In Eindhoven, dat was bevrijd, werd gewerkt aan het aanleggen van een ijsbaan, wat heel lastig was omdat de Duitsers belangrijke onderdelen hadden gestolen. De directeur van het Eindhovens Sportpark zocht samenwerking met de brandweer om in twee tot drie dagen de baan vol water te spuiten. ‘U hoort er nog wel nader van!’
Vanuit Nijmegen kwamen vergelijkbare berichten met in het Kronenburgerpark twee Canadese soldaten op kunstschaatsen, zwierend over het ijs. ‘Het is een schilderachtig gezicht hen daar bezig te zien,’ vond De Gelderlander, ‘grappig is het tevens.’ In Roosendaal waren wedstrijden voor jongeren en ook vanuit de Achterhoek en Maastricht werd volop schaatsplezier gemeld.
Schaatsers in de provincie Groningen tijdens de Hongerwinter, net als de volgende afbeelding. Foto’s uit het boek ‘Inundatie 1944-1945 in woord en beeld.’ Met dank aan het Waterschap Noorderzijlvest
Gevaarlijk ijs
Toch bleef de oorlog altijd dichtbij. ‘Het ijs is best te genieten,’ vond Het Dagblad voor Midden- en Oost-Brabant op 10 januari 1945, ‘al is het wat stroef. Heel in de verte dreunen de kanonnen aan de Maas, en boven ons patrouilleert de R.A.P. Je moet het je even goed indenken, als je je wilt realiseeren dat de oorlog gewoon doorgaat, terwijl je hier rustig geniet van het ijs.’
Engelse soldaten waagden zich op het ijs, al was het aarzelend. ‘Een kolonel hangt aan de schouders van twee boerenjongens en zet zijn eerste wankele schreden op het gladde oppervlak. Een kapitein tracht pijnlijk nauwgezet een krul na te trekken, die een fabrieksmeisje hem voordoet, en een vliegenier met goud op zijn pet en op zijn kraag, deelt een gewoon soldaat vertrouwelijk mee, dat hij gemakkelijker tien Duitsche tanks opblaast met zijn Typhoon, dan één rondje draait met die „blooming skates” onder. Iedereen is gelukkig. Iedereen lacht. Wie na tien pogingen nóg geen achtje kan draaien, lacht, en wie valt, lacht ook.’
Het was alleen niet verstandig om het Maas-Waalkanaal te betreden: ‘Het is aan de burgers ten strengste verboden het ijs van deze waterwegen te betreden of er op te schaatsen,’ luidde een verordening. ‘Aan dit verbod zal met groote gestrengheid de hand worden gehouden. Voorts is het aan elken burger verboden zich op bovengenoemde waterwegen te begeven. Zij, die dit overdag doen stellen zich aan een vervolging van het burgelijk of militair gezag bloot of aan een bestraffing door den plaatselijken commandant. Op hen, die het in de duisternis doen, zal zonder pardon geschoten worden. Burgers, blijft uit de buurt van de Maas, de Waal, of het Maas en Waalkanaal. U is gewaarschuwd!’
Wedstrijden
In die Hongerwinter werd in het bevrijde Mierlo zelfs alweer een nieuwe ijsclub opgericht met op Oudejaarsdag de eerste wedstrijden, waarvoor ook de bevrijders belangstelling hadden. ‘Voor elk der onderdeelen meldden zich een behoorlijk aantal deelnemers. Ook de publieke belangstelling was groot; ook een aantal Tommies bevond zich daarbij.’
Deze wedstrijden waren uiteindelijk één van de zeer weinige meldingen van hardrijderijen in de winter van 1944-45. Pas vijf maanden later was dan eindelijk de bevrijding van heel Nederland.