Sportpionier Willem Jan van Vollenhoven was het multitalent van de 19e eeuw

Willem Jan van Vollenhoven was een multidisciplinaire sporter met internationaal succes, één van de eerste in ons land. Hij was schaatser, roeier, wielrenner én sportbestuurder. Kleinzoon Pieter kreeg later bekendheid als lid van het Koningshuis.

Willem Jan van Vollenhoven in 1913

Door Wim Zonneveld

Willem Jan van Vollenhoven is op 19 januari 1887 de beste Nederlander bij de allereerste schaatswedstrijd op de langebaan voor amateurs, op een natte en mistige baan in de uiterwaarden van Slikkerveer. Hij wordt tweede op de mijl achter de ervaren Engelse fen-rijder Charles Tebutt. Verslaat in een skate off om plaatsen twee en drie de Haarlemse jongeling Klaas Pander. Grootvader van Mr. Pieter van Vollenhoven.

Willem Jan staat aan het begin van een traditie, maar was meer, veel meer, dan alleen een tijdje een langebaanschaatser. Hij was een actieve, talentvolle, multidisciplinaire sporter met internationaal succes, rond 1885, een van de allereersten in Nederland. Schaatsen was niet zijn sportieve core business, hij was vooral succesvol in het roeien en was ook in het vroege wielrijden geen onbekende.

De baan van Slikkerveer

Watersport

Willem Jan wordt geboren op 19 december 1862 in Kralingen als zoon van Pieter van Vollenhoven, een Rotterdamse wijnhandelaar. Hij is op het moment van de Slikkerveerse mijl net 24 jaar oud. Hij is een telg uit een grote Rotterdamse handels- en zakenfamilie, die een aantal jaren eerder met Joost van Vollenhoven een uitermate actieve en populaire burgemeester van Rotterdam heeft geleverd. Joost is een grote promotor van de ontwikkeling van de haven voor en door de plaatselijke zakenwereld en industrie.

Rotterdam is water en watersport is roeien en zeilen. In 1846 wordt er de Koninklijke Nederlandsche Yachtclub opgericht door prins Hendrik, een marineman, met vanaf 1849 als beschermheer zijn broer, de nieuwe koning Willem III. In 1851 volgt Roei- en Zeilvereeniging De Maas. Het zijn zeer actieve clubs, als de een geen wedstrijd, regatta of jaarfeest organiseert, doet de ander het wel.

Roeien is de vroegst internationaal beoefende sport in Nederland. Al in 1860 organiseert de Yachtclub op de Maas een internationale regatta, waarbij befaamde buitenlanders naar Rotterdam komen. Prijzen worden weggesleept door de Société des Regattes Parisiennes en boten van de Engelse bouwer E. Wyld uit Londen, die elkaar een jaar eerder op de Seine-regatta sensationeel hebben bekampt. In 1874 is er bij het Zilveren Koningsfeest voor Willem III deelname van roeiclubs uit Antwerpen en Gent; de Frankfurter Ruder Gesellschaft Germania wint het hoofdnummer van de ‘vierriemsgieken’, voor deze vereniging een legendarische eerste overwinning buiten de deur.

Burgemeester Joost toost met royalty, doet ongetwijfeld goede zaken op de club, en zijn jongere familieleden roeien voor De Maas.

Botsing

Op 15 augustus 1884 start een boot van De Maas in wedstrijden in Ostende. Er wordt een fraaie overwinning behaald bij de vierriemsgieken, 3600 meter, vóór de Société Nautique de la Marne en de Rowing Club de Paris. In de boot met de naam Prins Hendrik zitten de roeiers J. J. Louwman, A. Van IJzeren Jr. (een jong gestorven turner-roeier), A. P. Van der Kolf, W. J. Van Vollenhoven (daar is hij) en stuurman A. Knight. Twee dagen later is het bijna weer prijs, maar er komt iets tussen, meldt het Algemeen Handelsblad: “Bij den Zondag gehouden wedstrijd te Antwerpen uitgeschreven door de Société Royale Nautique Anversoise, is de Rotterdamsche Roei- en Zeilvereeniging De Maas, deelnemende aan den onderlingen wedstrijd met vierriems gieken door seniores, aangevaren door de Parijsche Société Nautique de la Marne, ten gevolge waarvan De Maas, die vooruitzicht had op den eersten prijs, slechts den tweede heeft kunnen behalen.”

Willem-Jan van Vollenhoven, 21 jaar, succesvol internationaal roeier.

Op 6 september, terug in Nederland, wint op het IJ bij de zesriemsgieken hetzelfde Maas-team plus J. van der Hoeven en R. Ebeling in de boot Ondine, voor Fortuna uit Amsterdam; bij de tweeriems wint het Utrechtse Triton voor het duo Louwman en W.J. van Vollenhoven, stuurman J. van Vollenhoven, Willem Jans vier jaar jongere broer Johannes.

Op de vélocipède

Het jaar 1885 wordt een mooi Van Vollenhoven-sportjaar, binnen en buiten het roeien. De wielerwedstrijden op 6 april 1885 bij Wassenaar staan bekend als de eerste officiële van Nederland, georganiseerd door de Haagse vereniging De Ooievaar, samen met de twee jaar oude A.N.W.B. De 17-jarige Pim Kiderlen uit Delfshaven laat er zien hoe goed hij al is, hij wint de 1750 m. met keerpunt voor ‘bicycles’ met 12 deelnemers, voor Jhr. E.J. de Stuers. Maar dit is slechts het hoofdnummer van een uitgebreid programma.

Uit Hogenkamp’s Halve Eeuw Wielersport (1916) blijkt dat J. van Vollenhoven uit Kralingen derde wordt in de bicycle race; en de ‘tricycle’ race over 1000 m. wordt gewonnen door H.W. van Raden, voor Kiderlen en W.J. van Vollenhoven. Ereplaatsen voor de broers op de vélocipède.

In juli en augustus van het jaar is De Maas weer in België, er worden opnieuw eerste en tweede prijzen behaald op internationale wedstrijden in Gent en Ostende. Met Willem-Jan als roeier in de zesriemsgiek en Johannes als stuurman in de tweeriems.

Op 10 juli 1886 houdt De Maas clubwedstrijden op de rivier bij Katendrecht. De broers zijn in uitstekende vorm. J. van Vollenhoven behoort tot de winnende roeiers bij de vierriemsgieken junioren, “paddeler W.J. van Vollenhoven” wordt tweede bij de ‘canoes’. Willem Jan behaalt daarnaast een bijzondere zege op de ‘sculling outrigged’. Dit type boot, later de ‘skiff’, is al gangbaar in het buitenland maar nieuw in Nederland. Het heeft de hefboom-dollen buitenboord, waardoor de boot zelf aanzienlijk ranker is.

Hoe goed hij de nieuwe techniek beheerst, blijkt op 8 augustus bij wedstrijden op de Zaan, waar hij Frits Schilling van Fortuna, Amsterdam, verslaat. Dezelfde Frits Schilling die daarna op 25 september op de Amstel het allereerste ‘Championaat van Nederland’ behaalt, de latere Holland Beker (in een wedstrijd waarin Van Vollenhoven opmerkelijk genoeg ontbreekt) en die dat de volgende twee jaar herhaalt. Geen wonder dat Willem Jan bij zijn schaatssucces drie maanden later in de kranten “onze eerste roeier” wordt genoemd.

Op de schaats

Willem Jans schaatscarrière duurt drie winters. De Kralingsche IJsclub bezit een mooi complex op de veenplassen net buiten de stad waar hij aan zijn vorm zal hebben kunnen werken. Hij rijdt met zijn broer over beijzelde wegen op de tandem naar Slikkerveer, met het bekende historische resultaat. Op 25 februari 1888 wordt hij op de nieuwe baan in Amsterdam ‘achter het Rijksmuseum’ tweede op de mijl in het Meesterschap van Amsterdam, achter het nieuwe talent George H. Jurrjens. Maar als daar in januari 1889 de eerste officieuze wereldkampioenschappen worden georganiseerd, waar de titel vacant blijft omdat de Rus Panschin en de Amerikaan Donoghue elkaar in evenwicht houden, eindigen hij en zijn broer Johannes in de achterhoede.

Op 30 mei 1889 zijn er wedstrijden op de wielerbaan van Scheveningen. Delbaere, Wackwitz en de Brit Adcock winnen onderdelen, en er is blijkbaar behoefte aan een vrolijk bijnummer. Het Rotterdamsch Nieuwsblad vertelt wat er gebeurt: “Na afloop van den wedstrijd werd nog een extra nummer gemaakt, waarin de heer W. v. Vollenhoven uit Rotterdam 5000 meter zou hardloopen, tegen den heer Van Raden uit Rotterdam, die 10000 meter zou rijden op savety. De heer v. Raden won het met een halve baan lengte.”

Tot 1890 roeien de broers bij clubwedstrijden van De Maas, met nog een zege in juli 1890 voor hen samen in een ‘wherry’ met als stuurvrouw de ongetwijfeld lichte “mej. H. Rochussen”, de aanstaande echtgenote van Johannes.

Willem Jan gaat vanaf 1890 zeilen en bestuurswerk doen bij De Maas en de Kralingsche IJsclub. Hij gaat in de graanhandel en trouwt in 1897 met Auguste Philippine Buck, een dochter uit nog een roeifamilie van een Rotterdamse koffiemakelaar. Hun zoon Pieter wordt de vader van Mr. Pieter.

In 1895 is Willem Jan lid geworden van het bestuur van de Schaatsenrijdersbond, en in november 1917 wordt hij daarvan de voorzitter. Hij is dan al ziek, en een jaar later moet hij noodgedwongen aftreden. Hij overlijdt op 16 januari 1920. In de Nederlandsche Sport schrijft secretaris J.A. Schutter namens de bond: “Hij was sportman pur sang. Alles wat ijs en watersport betreft, had zijn volle belangstelling, een schat van waarde voor de sportlichamen, in wier leiding hij deel had.”

De naam Willem Jan van Vollenhoven leeft in onze eeuw voort als de elfde kleinzoon van Pieter van Vollenhoven.