Stadsarchief Amsterdam verwerft collectie van Ellen Burka, de schaatser die Theresienstadt overleefde

Ellen Burka overleefde de concentratiekampen, omdat ze zo goed kon schaatsen. Haar nalatenschap is overgedragen aan het Stadsarchief Amsterdam.

In het Stadsarchief Amsterdam is sinds woensdag de expositie Bewaard voor de stad. Schenkingen 2021-2023. Hier blijkt dat deze instelling het beheer heeft gekregen over de collectie van Ellen Burka, die in 1921 in Amsterdam in een Joodse familie werd geboren als Ellen Damby.

Dat is een heel bijzondere aanwinst, want Burka was Nederlands eerste bekende kunstschaatser. In de winter van 1933 leerde ze schaatsen, samen met haar vriendin Elsbeth Bon. Al snel bleek dat ze een enorm talent had. “Elsbeth en ik kregen beiden 20 lessen kunstrijden,” zei Burka in 2015. “Toen we zestien jaar waren kon er op het Leidseplein op natuurijs worden geschaatst. Wij deden onze schaatsen en onze korte rokken aan en binnen een kwartier zag het zwart van de mensen die voor ons applaudisseerden. Overal in het land gaven we demonstraties en wonnen we alle wedstrijden.”

Van die begintijd vóór de oorlog zijn enkele foto’s te zien in het Stadsarchief. Ook ligt daar het tijdschrift De IJsbode uit 1940 met een foto van Burka op de voorpagina.

Kampioene

Tijdens verschillende razzia’s in 1943 werden leden van haar gezin gedeporteerd naar Kamp Westerbork. Op haar registratieformulier schreef Burka dat ze Nederlands kampioene kunstrijden was, iets wat ze ter plekke had verzonnen. Dat heeft haar leven gered, omdat kampcommandant Albert Gemmeker een groot liefhebber van deze sport bleek. In de expositie is een brief uit 1944 te zien, die Burka stuurde naar een bevriende familie in Oss. ‘Lieve Lien, Hartelijk bedankt voor je pakje.’

In 1944 werd Burka naar Theresienstadt gestuurd, waar ze Jan Burka ontmoette, haar latere echtgenoot. Haar ouders waren al veel eerder afgevoerd, die ze nooit meer heeft gezien.

Na de oorlog keerden Ellen en Jan Burka terug naar Amsterdam, waarvoor ze wekenlang hebben gelopen vanuit Theresienstadt. Precies 75 jaar geleden organiseerde Ellen de eerste IJsrevues van Nederland, die een groot succes werden. Zelf werd ze alsnog Nederlands kampioene, jaren nadat ze dit beroep had verzonnen in Kamp Westerbork.

Canada

Uit angst voor een nieuwe oorlog emigreerde het gezin Burka naar Canada, inmiddels uitgebreid met de dochters Petra (1946) en Astra (1948). Beide kinderen werd lange tijd niets verteld over de oorlogsjaren. Ze wisten zelfs niet dat hun ouders Joods waren, omdat die dit verzwegen in hun nieuwe land. Petra was achttien en Astra zestien toen hun dit voor de eerste keer werd verteld.

Ellen Burka werkte ondertussen in Canada aan een indrukwekkende loopbaan als in het kunstschaatsen, waarbij ze Petra begeleidde naar de wereldtitel van 1965. Voor vele andere sporters was ze als coach actief op zeven Winterspelen en 26 wereldkampioenschappen, waarvoor ze is onderscheiden met de Orde van Canada. Ellen Burka behoorde tot de absolute wereldtop.

Gescheiden collecties

Het Nederlandse deel van de nalatenschap van Burka is nu door de familie overgedragen aan het Stadsarchief Amsterdam, dat daarmee een heel bijzondere collectie in beheer heeft. Er waren al wel enkele persoonlijke documenten beschikbaar. Het Canadese deel van de collectie-Burka is ondergebracht in een sportmuseum in Canada.

De expo Bewaard voor de stad is gratis toegankelijk en is tot en met 25 februari geopend. In de Filmzaal wordt een compilatie vertoond van de mooiste fragmenten uit geschonken films.