Waarom de Elfstedenvereniging zich niet onder druk laat zetten door politici

Elfstedenvoorzitter Wiebe Wieling spreekt zich uit tegen de politieke lobby voor een Elfstedentocht. Die afkeer is begrijpelijk, want in 1963 werd al duidelijk hoe gevaarlijk het is als buitenstaanders zich hiermee bemoeien. Nederland ontsnapte die dag aan een ramp. Dit artikel lees je gratis, maar een donatie is aardig – onderaan deze pagina.

Een Elfstedentocht moet zo veilig mogelijk worden georganiseerd. Daarvoor is een duidelijke scheiding aangebracht tussen de verantwoordelijkheden van het Elfstedenbestuur en verschillende overheden. Op 27 mei 2019 is dat weer eens bevestigd door de Veiligheidsregio Fryslân. De Elfstedenvereniging is verantwoordelijk voor alles óp het ijs. De Elfstedengemeenten en de overige overheidsdiensten richten zich op alles buiten het ijs.

Kort samengevat: de rayonhoofden zijn de baas over het ijs en niemand anders. Geen enkele buitenstaander heeft hierover tenslotte de technische kennis – of die nou een burgemeester, een parlementariër is of de koning zelf.

In 1963 was dat allemaal nog niet zo goed geregeld, wat bijna tot een enorme ramp heeft geleid. Twee burgemeesters verplaatsten toen de finish naar een hele gevaarlijke plek, tégen het advies in van het verantwoordelijke rayonhoofd.

(Tekst gaat verder onder deze afbeelding) 

Dit verhaal staat in mijn boek over de geschiedenis van de Elfstedentocht – hier kopen

Politie bij het rayonhoofd

Sjirk Velstra was in 1963 als ijsmeester van Bartlehiem verantwoordelijk voor de finish van de Elfstedentocht, die dat jaar op de Groote Wielen was, een groot water buiten de stad. Hij koos voor een finishlijn op een plek met weinig water eronder, vlak bij de kant. Als er dan mensen door het ijs zouden zakken, was het niet zo moeilijk om die te redden.

Goed bedacht, maar de dag vóór de tocht werd Velstra door de politie van huis gehaald om hem naar de Groote Wielen te brengen. “De burgemeesters van Tietjerksteradeel en Leeuwarden waren er, en de politieautoriteiten,” zei hij in 2003 in een terugblik. Die vertelden Velstra dat hij de finish moest verplaatsen, naar een plek op het midden van de Groote Wielen, minstens zes meter diep. Dat zou leuker zijn op tv, met al die mensen.

“Ik vind dat wel een beetje riskant”, antwoordde de ijsmeester, “want hier komt publiek en alles.” Daar werd niet naar geluisterd, waarop Velstra werd gedwongen om de finish te verplaatsen.

Een dag later arriveerde Reinier Paping als eerste op de Groote Wielen, iets voor half vijf in de middag. Het ijs stroomde vol met toeschouwers, die dit allemaal van dichtbij wilden meemaken. Ongeveer op hetzelfde moment landde ook nog eens de helikopter met koningin Juliana en haar dochter Beatrix, wat een nieuwe golf enthousiasme en vooral mensen veroorzaakte.

Door die enorme massa bolde het ijs en kwam er water op. Tevergeefs riep de politie de mensen op om zich te verwijderen, duidelijk te horen in het rechtstreeks tv-verslag vanaf die plek. De commentator bevond zich in een speciaal hokje op het ijs en was doodsbang dat ook hij door in het water zou verdwijnen. Het liep allemaal nog net goed af, maar de chaos was enorm. Nederland was ontsnapt aan een ramp, juist omdat de burgerlijke autoriteiten weigerden om naar de ijsmeester te luisteren.

Reinier Paping in 1963 op het krakende ijs bij de finish 

Evaluatie

Op 27 maart 1963 was er hoog overleg tussen de burgemeesters van de Friese steden en de Friese Commissaris van de Koningin om de gebeurtenissen op de Groote Wielen te evalueren. De districtscommandant van de Rijkspolitie Leeuwarden schoof de verantwoordelijkheid naar het Elfstedenbestuur, die te weinig maatregelen zou hebben genomen om de mensen van het ijs te houden: “Deze zouden waarschijnlijk voldoende zijn geweest, indien de Elfstedencommissie de aanvankelijk geplande finishbaan niet op het laatste moment meer naar het noorden had verplaatst. Bovendien bracht de onverwachte komst van de Koninklijke Familie per helikopter het publiek tot een zo groot enthousiasme, dat de afscheidingen werden verbroken.”

Met andere woorden: niet de burgemeesters maar de organisatie zou verantwoordelijk zijn geweest voor de wanorde! En dat terwijl Velstra vooraf zo duidelijk had gewaarschuwd.

Nieuwe afspraken

Na de Elfstedentocht van 1963 ontstond er een nieuwe relatie tussen de overheid en de rayonhoofden, want sindsdien is het rayonhoofd de baas op het ijs tijdens de Elfstedentocht, waar de burgemeester verantwoordelijk is voor de orde eromheen. De burgerlijke overheden hebben dus geen zeggingsschap meer over de toestand op het ijs als de tocht wordt gereden – precies zoals nu nog in het Veiligheidsplan staat.

En ook de finish werd verplaatst, omdat voor eens en altijd duidelijk was geworden dat de Groote Wielen veel te gevaarlijk is. Dat is dan ook de reden dat hiervoor de Bonkevaart is aangewezen, een smal stuk water buiten het centrum. Het is daar absoluut niet sexy, maar wel veilig, omdat het er zo smal is.

Dat is dan ook de les van 1963, die bijna zestig jaar later nog niet is vergeten door het Elfstedenbestuur. Om rampen op het ijs te voorkomen, is de Elfstedenvereniging de baas en niet een toevallige politicus.