We kunnen nog steeds leren van de chaos tijdens de Elfstedentocht van 1947

Precies 75 jaar geleden werd de meest chaotische Elfstedentocht ooit gereden. De belangrijkste les was om start en finish nooit meer te verspreiden over alle elf steden.

Huldiging van Joop Bosman als winnaar van 1947, die later overigens weer werd gediskwalificeerd. Foto via het Nationaal Archief

Stel je eens voor dat elke deelnemer van de Elfstedentocht zelf mag kiezen in elke stad die begint. Dat mag Leeuwarden zijn, maar als iemand liever vanuit Hindeloopen start, kan dat ook. In diezelfde stad is dan natuurlijk ook de finish.

Voorstanders van dit idee menen dat de grootste drukte zo over de hele provincie wordt verspreid, waardoor de tocht makkelijker kan worden gehouden. Vorig jaar werd dat voorgesteld om zo de druk te verlagen op met name de ordediensten en de medische staf, die het door corona al zo vreselijk druk had. De geschiedenis heeft echter al eens laten zien dat dit een ontzettend slecht plan is.

Verdeelde start

Precies 75 jaar later werd al eens bewezen dat deze zogenaamde verdeelde start juist zorgt voor gigantische problemen. Het was een belangrijke dag in de geschiedenis van de Elfstedentocht, vooral voor de organisatorische kant. Op 8 februari 1947 eindigde de Elfstedentocht namelijk in de grootste chaos aller tijden, mede door het starten in al die verschillende steden. Het eerste probleem was bij de wedstrijdrijders, die altijd eerder starten dan de tourrijders, zodat ze die niet meer in hoeven te halen. Bij een verdeelde start moeten ze bij elke stad opnieuw toerrijders passeren, vaak op smalle stukken. Dat levert een grote kans op voor botsingen.

En dan is het ook nog eens verboden om als wedstrijdrijder achter een toerrijder te blijven hangen, in schaatskringen bekend als zuigen. Wie daarop wordt betrapt, wordt meteen uit de wedstrijd gehaald. Toerrijders mogen dat wel, wedstrijdrijders absoluut niet. Bij een verdeelde start wordt de kans alleen maar groter dat dit gebeurt, misschien soms wel onbewust. De mogelijke consequenties voor een wedstrijdrijder zijn simpelweg te groot.

Nog een probleem: het stuk tussen Bartlehiem en Dokkum wordt extra gevaarlijk bij een verdeelde start, omdat iedereen dat twee keer moet afleggen. De kans op botsingen met kruisende rijders wordt dan nóg groter, bijvoorbeeld tussen wedstrijdrijders onderweg naar Dokkum en toerrijders die het keerpunt al voorbij zijn. In 1941 leidde dat al eens tot zeer onaangename ongelukken. Een verdeelde start zorgt dus voor meer gewonden en daarmee voor een extra druk op de Eerste Hulp.

Verder lopen de toerrijders die beginnen in het zuidwesten (Sloten, Stavoren, Hindeloopen en Workum) het gevaar dat ze ’s avonds in het donker verdwalen op de grote meren, met gevaar op bevriezingen. “Als je die mensen kwijtraakt, is dat niet te doen,” aldus voorzitter Wiebe Wieling van de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden afgelopen zaterdag op de Dag van de Elfstedentocht. Op het traject Bartlehiem – Dokkum – Leeuwarden kunnen de deelnemers dan weer niet verdwalen in het donker, omdat ze maar één kant op kunnen.

Ordediensten

Tot zover het deel van de moeilijkheden, die de schaatsers zélf op kunnen lopen bij een verdeelde start. Ook de ordediensten komen op die manier in grote problemen, legde Wieling uit. “Alleen al de feesten. Eigenlijk beginnen die al in Harlingen, en dan heb je Franeker en Dokkum nog. Dat gaat dan in al die steden plaatsvinden met overal politie erbij. Waar ordediensten moeten zijn. Het is gewoon niet te organiseren, het is niet te overzien. De veiligheidsregio’s, de brandweer, volgens al die instanties kan het gewoon niet.”

Tot slot: als er in alle steden een finishlijn ligt, moet ook overal de organisatie 24 uur paraat blijven. Sneek en IJlst als eerste steden kunnen volgens de huidige regels vroeg sluiten, als de laatste toerrijder daar is gepasseerd. Als die steden ook finishplaats zijn, moeten ze dus minimaal tot 12 uur ’s nachts open blijven. En dat geldt voor alle andere steden buiten Leeuwarden, waardoor er dus heel veel extra mensen moeten worden ingezet voor een gestroomlijnde organisatie.

Wat op het eerste gezicht dus logisch klinkt om de drukte over de hele route te verspreiden, zorgt dus voor heel veel extra gedoe. “Kortom, afgelopen met dat gedonder,” zoals Wieling concludeerde en daarmee het idee over de verdeelde start voor eens en altijd afwees.