Zo zag Noord-Holland er precies 200 jaar geleden uit tijdens de laatste Twaalfstedentocht
Precies 200 jaar geleden begon in Koog aan de Zaan de laatste Twaalfstedentocht tot nu toe. Sportgeschiedenis probeert zich voor te stellen wat deze schaatsers toen hebben gezien.
Er zijn slechts twee meldingen van een geslaagde Twaalfstedentocht door het gebied, dat we nu kennen als Noord-Holland. Op 19 december 1676 vertrokken Claes Ariszoon Caeskoper, Maijndert Arent, Jakop Blau en Jakop Buur om vier in de ochtend vanuit hun woonplaats Koog aan de Zaan voor de tocht van bijna 300 kilometer lang via Haarlem, Amsterdam, Weesp, Naarden, Muiden, Monnikendam, Edam, Purmerend, Hoorn, Enkhuizen, Medemblik en Alkmaar. Om half negen ’s avonds waren zij weer thuis.
Op 29 december 1822 deden de gebroeders Klaas en Willem Oostindie hetzelfde, ook vanuit Koog aan de Zaan, waar blijkbaar wonderschaatsers worden geboren. Zij passeerden dezelfde twaalf steden, maar dan andersom. Omdat de Zuiderzee nog niet was bevroren, moesten de broers wel dertig kilometer extra afleggen, waarvan een groot deel klunend. De wind werd gedurende de dag steeds stormachtiger. Pas na 24 uur waren ze thuis, waarna zelfs De Nederlandsche Staatscourant erover schreef. Zelf deden ze dat in de Algemeene Kunst- en Letter-Bode van 1828.
Volle maan
Zowel in 1676 als 1822 werd er gereden rond volle maan, wat rond de kortste dag van het jaar noodzakelijk was. Er bestond nog geen elektriciteit en daarom was het maanlicht vereist om niet een groot deel van het traject in het pikdonker te rijden. Op 19 december 1676 bijvoorbeeld kwam de zon iets na acht uur op en was al om kwart voor vier ’s middags weer onder. Van de ruim zestien schaatsuren was anders meer dan de helft in het donker of schemer gereden.
De winterse landschappen van de Twaalfstedentochten van 1676 en 1822 zijn absoluut onvergelijkbaar met onze moderne tijd. Wij kunnen ons er in feite geen voorstelling meer van maken om honderden kilometers te schaatsen zonder nabijgelegen autowegen en spoorrails of kunstverlichting. Toch doen we een poging met behulp van de beeldbanken van de verschillende archieven, waarin veel winterse afbeeldingen worden bewaard. Ze zijn van heel verschillende eeuwen, maar het geeft in ieder geval een eerste indruk. Hoe dan ook zijn ze allemaal van het tijdperk vóór de auto.
De afbeeldingen
In de film staan de volgende afbeeldingen, bijna allemaal via het Noord-Hollands Archief. Elke afbeelding is rechtenvrij.
- Wormerveer rond 1820
- Alkmaar in de 17e eeuw
- Enkhuizen in een onbekend jaar
- Hoorn in een onbekend jaar, via Alle Molens
- Purmerend in 1830
- De Rijp in de 17e eeuw
- Marken eind 19e eeuw
- Het Muiderslot in de 18e eeuw
- Naarden in 1814, via het Rijksmuseum
- De Weesperpoort in Amsterdam
- De Oetewalerbrug in Amsterdam
- Het Haarlemmermeer in 1625
- Haarlem eind 18e eeuw
- Zaandam in 1776
